Nowe Warpno położone jest nad Zalewem Szczecińskim w pobliżu granicy państwa, gdzie dwa półwyspy wcinają się głęboko w toń pięknego jeziora Nowowarpieńskiego, łączącego się z Zalewem Szczecińskim. To niewielkie miasteczko liczące obecnie ok. 1500 mieszkańców, leży na cyplu południowym, gdzie Puszcza Wkrzańska dochodzi do jeziora i zalewu. Północny półwysep obejmuje Podgrodzie, gdzie w przeszłości istniała najprawdopodobniej pierwsza jego lokalizacja. Byłem tam kilka tygodni temu, kiedy panowała tam jeszcze nasza złota polska jesień. Z tego też okresu pochodzą zdjęcia.

Miasto posiada charakterystyczny średniowieczny układ urbanistyczny w kształcie prostokąta z jedną główną drogą dojazdową. Od północnej strony linia brzegowa wyznaczona jest portem komunalnym oraz morskim przejściem granicznym, które funkcjonuje przez cały rok. Pływające tam promy w niewielkich odstępach czasu przewożą turystów do odległego o 1800 metrów niemieckiego Altwarp oraz do innych miejscowości, po drugiej stronie granicy, położonych nad Zalewem Szczecińskim.

Południowa strona półwyspu stanowi ciągnącą się ponad 2000 metrów plażę, obleganą w okresie lata przez plażowiczów, na której można popływać, wynająć kajak, kanoe, deskę surfingową czy narty wodne. Gdy brakuje plażowej pogody, można odwiedzić pobliskie lasy (ok. 1,5 km.) Puszczy Wkrzańskiej, w której zachowując się cicho nietrudno zaobserwować wiele gatunków dzikich zwierząt: saren, lisów, danieli, a także setki gatunków ptaków, między innymi orła bielika, kanie i kruki.

Według najnowszych interpretacji obecna lokalizacja Nowego Warpna miała miejsce około 1295 roku, lub nieco wcześniej. Prawdopodobnie w tym właśnie okresie miała miejsce translokacja ośrodka miejskiego z terenów Podgrodzia, gdzie był wcześniej gród z Podgrodziem (nazwany Starym Miastem), na obszary obecnie zajmowane.

Pokój w Osnabruck (1648) podzielił księstwo zachodnio-pomorskie, do którego należało Nowe Warpno, pomiędzy Szwecję i Brandenburgię. Szwedzi, którzy panowali tam do roku 1720, obieli część ziem na zachód od linii Odry wraz z jej ujściem oraz znaczne terytoria na prawym brzegu rzeki z miastami: Kamień Pomorski, Gryfice, Goleniów, Banie i Dąbie.

W skład Pomorza Szwedzkiego włączone zostało również Nowe Warpno, które leżąc na kresach granicznych, wyznaczone zostało, podobnie jak i inne miasta nadgraniczne, do sprawowania funkcji miasta twierdzy. Szwedzi, którzy przygotowali kolejna wojnę północną o sukcesję, wnosząc pretensje do polskiego tronu, zainteresowani byli szybkim i silnym umocnieniem nowo zdobytych ziem. W tym celu w roku 1678  szwedzki fortyfikator Christian Kanxdorff wykonał prace nad projektem mającej powstać w Nowym Warpnie twierdzy.

Zespół fortyfikacji umieszczony został na trzech połączonych ze sobą z lądem oraz stałymi szlakami komunikacyjnymi wyspach. Samo zaś miasto zajmowało teren największej, najbardziej na zachód wysuniętej wyspy. Następna, środkowa stanowić miała zasadniczy trzon twierdzy – natomiast najmniejsza, w kształcie płaskiego trójkąta, od strony lądu oddzielona kanałem, chronić miała jedyne mostowe połączenie z lądem stałym. Stanowiła układ nowożytnych umocnień murów z niewielkimi bastionami.

Do całkowitej realizacji takiego projektu nigdy nie doszło. Prace fortyfikacyjne wykonano tylko częściowo. Pożar miasta w roku 1692 przekreślił dalsze prace nad twierdzą. Zniszczeniu uległ także kościół i ratusz oraz znaczna część pozostałej zabudowy. Z pożaru ocalało tylko pięć domów mieszkalnych, a mieszkańcy przenieśli się do Starego Warpna i do Wolina.

W ciągu kilkudziesięciu kolejnych lat miasto zostało odbudowane. Mieszkańcy chcąc uniknąć w przyszłości podobnych tragedii wyposażyli je w dostateczną ilość sprzętu przeciwpożarowego. W czasie wojny siedmioletniej (1756-1763) Nowe Warpno zajęte zostało przez wojska rosyjskie. W czasie tej wojny 10 października 1759 roku na wodach Zatoki Nowowarpieńskiej, w jej najwęższym miejscu, rozegrała się bitwa morska. Biorąca w niej udział eskadra wojsk szwedzkich, dowodzona przez kapitana Rutensparne, odniosła zwycięstwo nad jednostkami pruskimi, które zostały pobite.

Do końca XVIII wieku miasto liczyło około 1300 mieszkańców, czyli prawie tyle co dzisiaj. W połowie XIX wieku podjęto decyzję o połączeniu Nowego Warpna ze Starym Warpnem. Połączenie to miało przebiegać groblą łączącą obydwa brzegi Zatoki Nowowarpieńskiej. Plany i kosztorys tego przedsięwzięcia zostały zatwierdzone przez ówczesne władze. Zamiar ten nigdy jednak nie został zrealizowany.

Walory turystyczne Nowego Warpna zostały dostrzeżone dopiero na początku XX wieku, co spowodowało znaczny jego rozwój. Ważne było również wybudowanie połączenia kolejowego do Stolca, a następnie do Pasewalku.

W mieście poza handlem tradycyjnym stacjonarnym istniała również forma handlu obwoźnego. Codziennie można więc było tam nabyć świeże i wędzone ryby. W mieście była też szkoła przy dawnej ulicy Schulenstrasse, dziś Poprzecznej. W budynku tym znajdował się aż do wybuchu II wojny światowej dom towarowy prowadzony przez jedyną, mieszkającą wtedy w Nowym Warpnie rodzinę żydowską. Przed ostatnią wojną światową była także w mieście duża, dobrze prosperująca mleczarnia.

W okresie międzywojennym istniały też dwa stałe połączenia promowe i żeglugowe łączące Stare i Nowe Warpno z Trzebieżą i Szczecinem. Miasto posiadało własny statek spacerowy, który odbywał całonocne rejsy po Zalewie Szczecińskim. Na jego pokładzie mieściła się ekskluzywna restauracja. W samym zaś mieście działało innych sześć restauracji z salami tanecznymi i salami gier.

Było też sześć piekarń, warsztat kuśnierski, dwa warsztaty złotnicze, cztery zakłady krawieckie, trzy masarnie i pięciu szewców. Miasto zatrudniało dwóch lekarzy, oraz dwóch stomatologów i akuszerkę. Ludność zajmowała się głównie pracą związaną z gospodarką morską. Czynne były trzy stocznie, gdzie budowano jednostki rybackie i małe statki. Bardzo wielu mieszkańców trudniło się rybołówstwem, a przerób ryb postawiony był na wysokim poziomie.

W kwietniu 1945 roku II front białoruski ,,wyzwolił” nowe Warpno, władzę w mieście sprawował radziecki komendant wojskowy Kuszin oraz niemiecki burmistrz Muller. Już w maju rozpoczęły tam działalność niemiecki władze miejskie, które powołały sądownictwo. Przystąpiły też niezwłocznie do organizacji życia w miasteczku, wynikiem czego było m.in. uruchomienie połączenia kolejowego pomiędzy Nowym Warpnem a Stobnem oraz powołanie urzędu pocztowego utrzymującego bezpośrednią łączność z Berlinem.

Potem na mocy układu konferencji poczdamskiej, we wrześniu 1945 roku, Nowe Warpno przyznane zostało państwu polskiemu, a w dniu 4 października 1945 roku powołano w nim Urząd Pełnomocnika Rządu Weleckiego. W chwili objęcia Nowego Warpna przez władze polskie, miasto żyło codziennym trybem. W przeciwieństwie do innych miast ówczesnego Pomorza nie sprawiało wrażenia wymarłego. Niezwłocznie przystąpiono też do organizowania polskiego prawodawstwa powołując już w październiku 1945 roku posterunek Milicji Obywatelskiej, Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, milicję morską oraz polskie władze administracyjno-miejskie.

Dziś Nowe Warpno wraz ze swymi zabytkami jest chętnie odwiedzane przez licznych turystów. Wszyscy zaglądają najpierw do najstarszego obiektu kościoła parafialnego zbudowanego w połowie XV wieku i przebudowanego po raz ostatni sto lat temu. Obecne wnętrze świątyni pochodzi z początku XVIII wieku. Ołtarz główny, ujęty dwoma spiralnymi kolumnami, należy do najciekawszych w tamtym regionie kraju.

Podobnie interesujący jest ratusz miejski wzniesiony w roku 1697 – budowla o konstrukcji ryglowej, wykonana z dębowego drzewa, ze smukłą wieżą nakrytą barokowym hełmem i latarnią. Nie można też nie odwiedzić odbudowanego niedawno XVIII wiecznego ryglowego kościółka w Karsznie znajdującego się  na przedmieściach miasteczka,

Nowe Warpno znane jest również z dobrych warunków do rozwoju sportów wodnych. Czyste środowisko naturalne, druga i trzecia klasa czystości wody oraz bliskość granicy z Niemcami czyni z miasteczka perełkę turystyczną ziemi zachodniopomorskiej, którą trzeba koniecznie zobaczyć.

Tekst i zdjęcia: Leszek Wątróbski