Pałac pod Blachą, lub inaczej pałac Lubomirskich, to budynek z okresu późnego baroku znajdujący się u podnóża Zamku Królewskiego w Warszawie. W 1651 roku, królewski płatnerz Wawrzyniec Reffus rozpoczął w miejscu obecnego pałacu budowę jednopiętrowej kamienicy. Okres potopu szwedzkiego, znacznie nadwątlił tę już wtedy okazałą budowlę. Ale została ona odbudowana, by dalej brylować w stolicy Polaków.
Odbudowany i przebudowany
Odbudowany on został po zniszczeniu szwedzkim, które nastąpiło w roku 1657 przez wojska Jerzego Rakoczego, a przy okazji został on przebudowany. Przebudowa ta miała miejsce w roku 1701, z przeznaczeniem pałacu dla podkomorzego wielkiego Jerzego Dominika Lubomirskiego. Był to pałac na nasypie ziemnym, z akcentami późnobarokowymi, wykonanymi przez Jakuba Fontanę. Dobudowano wówczas mu dwa skrzydła boczne, a cały budynek nakryto blachą, której zawdzięcza on swoją dzisiejszą zwyczajową nazwę. Pałac ten, posiada elewację frontową, którą ozdobiono czterema korynckimi kolumnami.
Królewski zakup
W 1776 roku, pałac ten został zakupiony przez Stanisława Augusta Poniatowskiego, z przeznaczeniem na mieszkania dla dworzan. Był on jednak włączony do zespołu zabudowań zamkowych. Rezydował tam m.in. marszałek koronny Jerzy Mniszech. Skrzydło północne nadbudowano z czasem o dwa piętra i połączono z Królewską Biblioteką. W 1794 roku, a był to czas insurekcji kościuszkowskiej, król przekazał pałac swemu bratankowi księciu Józefowi Poniatowskiemu, który wprowadził się do niego w roku 1798. Wraz z nim w pałacu zamieszkała jego siostra Maria Teresa z Poniatowskich Tyszkiewiczowa oraz jej francuska przyjaciółka, Henrietta z Rarbatan hrabina de Vauban. Hrabina ta mieszkała w pałacu przez 17 lat.
Salon warszawski
Od 1798 roku, pałac ten stał się jednym z najsłynniejszych salonów Warszawy. Był on miejscem wystawnych przyjęć, balów i przedstawień teatralnych. Po opuszczeniu w 1806 roku Warszawy przez wojsko pruskie, książę Józef gościł w nim m.in. marszałka Francji Joachima Murata. Po objęciu w 1807 roku, przez Józefa Poniatowskiego stanowiska ministra wojny Księstwa Warszawskiego, Pałac pod Blachą stał się siedzibą nowego ministra i jego kancelarii.
Śmierć w Elsterze
Józef Poniatowski wykonywał swój ostatni rozkaz wydany mu przez Napoleona, na jesieni roku 1813 w kampanii niemieckiej. Wykonywał on zatem, osłonę odwrotu armii francuskiej. Mając za sobą przedwcześnie wysadzony most na rzece Elsterze, został Józef ciężko raniony, rzucił się więc z koniem do wezbranej rzeki i został omyłkowo ostrzelany przez Francuzów stojących na drugim brzegu. Po śmierci księcia Józefa Poniatowskiego, która miała miejsce w roku 1813, pałac odziedziczyła Maria Teresa z Poniatowskich Tyszkiewiczowa, która w roku 1820 sprzedała go carowi Aleksandrowi I. Jego to książę Józef uważał za największego wroga Polski. W pałacu znalazły się mieszkania i stancje służby zamkowej oraz siedziba urzędów generał-gubernatorów warszawskich.
W wolnej Polsce
W 1918 roku, pałac przekazano Ministerstwu Spraw Wojskowych. W roku 1920 nadano mu funkcję gmachu reprezentacyjnego Rzeczypospolitej. W jego południowym skrzydle od roku 1924, mieszkał Stanisław Przybyszewski. W latach 1926–1939 w pałacu mieściły się biura Kancelarii Prezydenta oraz mieszkania prywatne. W wyniku przebudowy przeprowadzonej w latach 1932–1937, rozebrano dwa piętra pałacowe nad skrzydłem północnym i przywrócono tej budowli wysoki dach.
W czasie II wojny światowej, spalono skrzydło pałacowe. Po powojennej odbudowie pałacu, mieści się w nim Archiwum Akt Dawnych.
Ewa Michałowska-Walkiewicz
