Polen? Quo vadis? – pyta Peter Johnsson. Wbrew sugestiom tytuł książki nie ma żadnego symbolicznego odniesienia do sienkiewiczowskiego pytania. To raczej tylko chwytliwy tytuł.
Sugestię, jakoby publicystyka Johnssona miała jakąś wyraźną wymowę ideową, głoszącą zwycięstwo idei moralnej nad populistyczną ”przemocą”, wyraził podczas spotkania promocyjnego szwedzki dziennikarz Stig Fredriksson. I, oczywiście, czytając książkę można odnieść takie wrażenie, ale bardziej to efekt zestawiania faktów, niż świadoma myśl autora książki. Johnsson zresztą wyraźnie to podkreślił.
Książka – nagrodzonego kilka lat temu przez Nową Gazetę Polską Nagrodą Przyjaciół, Petera Johnssona – w publicystyczny, niemal kronikarski sposób, opisuje ostatnie kilkanaście miesięcy historii Polski, ukazując ideologiczne i pragmatyczne przemiany w Polsce od czasów ostatnich wyborów parlamentarnych. To zdecydowanie lektura bardziej dla Szwedów niż Polaków, którzy mniej więcej orientują się w ostatnich wydarzeniach w Polsce. A to, co mogło być interesujące, to szwedzkie spojrzenie na wydarzenia po drugiej stronie Bałtyku. Nie różni się ono od ocen formułowanych przez krytyków Prawa i Sprawiedliwości w środowiskach polskich. Oceny Johnssona są surowe i nie ma tu specjalnie miejsca na dwuznaczności. Zdaniem autora, Polska pod rządami partii, która chce zmonopolizować całą politykę, zmierza ku systemowi niedemokratycznego autorytaryzmu. Formułując taką ocenę Johansson musiał się liczyć, że przyjdzie mu się zmierzyć z krytyką lojalnych zwolenników PiS w Sztokholmie. I tak też się stało.
Krytycy Johnssona (nawet nie przeczytawszy książki) oskarżali go o to, że ”idzie na pasku lewactwa”, że nic nie rozumie z tego, co w Polsce się dzieje. To stały kanon zarzutów wobec wszystkich, którzy z niepokojem i krytyką odnoszą się do ostatnich wydarzeń w kraju nad Wisłą. Tym bardziej nietrafny wobec autora książki, który jest w Szwecji jednym z najlepszych specjalistów od spraw polskich.
Johnsson jest zarówno historykiem, pisarzem jak i dziennikarzem. Pracuje dla Göteborgs Posten, był także korespondentem zagranicznym szwedzko-fińskiej telewizji i radia Yleradio. Od ponad 30 lat mieszka w Warszawie, a jego książka „Polen i Historia” wydana wiele lat temu, to jedna z najważniejszych i najobszerniejszych książek po szwedzku poświęconych historii Polski. Zasługą Johnssona jest także przybliżenie szwedzkiemu czytelnikowi tematyki zbrodni katyńskiej – jego książka „Stalins mord i Katyn och dess historiska efterspel 1940–2010” było pierwszym opracowaniem na ten temat autorstwa szwedzkiego historyka. Ponadto w latach 70. i 80. był czynnie zaangażowany w pomoc opozycji demokratycznej w Polsce. Wszystko to razem nie pozostawia wątpliwości: Peter Johnsson potrafi doskonale ocenić ostatnie wydarzenia w Polsce.
Zaletą książki jest odwoływanie się do historyków idei, w tym do Carla Schmitta czy Francis Fukuyama. Ale mimo formułowania ocen, z którymi zapewne krytycy ”kaczyzmu” (jakiego to sformułowania używa autor) chętnie się zgodzą, książka jest zbyt sucha, by porwała przeciętnego czytelnika szwedzkiego. Za mało w niej publicystycznego zacięcia i za dużo drobnych (acz ważnych) faktów, które jednak dla czytelnika będę mało zrozumiałe.
Tadeusz Nowakowski
