(Samoa stworzone zostało przez boga…) Samoa to grupa 16 wysp polinezyjskich położonych na Pacyfiku. Politycznie jednak podzielone są na 2 części: wschodnią, należącą do USA jako terytorium Stanów Zjednoczonych ze stolicą w Pago Pago (od roku 1997 Samoa amerykańskie) i zachodnią – nazywaną Niezależne Państwo Samoa – ze stolicą w Apia.
Niepodległe Samoa zamieszkuje ponad 200 tys. wyspiarzy na obszarze 2.934 km2. Największymi wyspami są: Savai’ (1.820 km2) i Upolu (1100 km2), gdzie znajduje się stolica kraju i mieszka około 2/3 ludności całego archipelagu. Dysproporcja w zaludnieniu wysp wynika ze zróżnicowania warunków środowiska. Osadnictwo, podobnie jak na innych archipelagach Polinezyjskich, koncentruje się zazwyczaj wzdłuż wybrzeży.
Pierwsze wzmianki o Samoa pochodzą z opisów podróży i pamiętników żeglarzy, którzy tam dotarli. Zapisy te dokonywano najczęściej dla potrzeb armatora, towarzystw geograficznych czy rządów zainteresowanych ewentualną kolonizacją wysp. Znacznie rzadziej przeznaczone były dla czasopism i gazet. Tak było z pierwszym odkrywcą Hiszpanem de Queiros, który w roku 1606 dotarł do jednej z wysp archipelagu, czy Holendrem Jakubem Roggeveenem w roku 1772 oraz Francuzem Luisem A. Bougainvillem.
Prawdziwego jednak odkrycia Samoa dla świata dokonał dopiero szkocki pisarz Robert L. Stevenson, który spędził tam cztery ostatnie lata swego życia. Wiedząc, że jest nieuleczalnie chory zamieszkał w niewielkiej posiadłości Vailime położonej na przedmieściach stołecznej Apia.
Stevenson był świetnym obserwatorem codziennego życia. W jego relacjach znalazło się wiele wydarzeń, które miały miejsce na archipelagu w końcu XIX wieku. Jako wyraz wdzięczności i pamięci po zmarłym pisarzu władze samoańskie przekształciły okolice Vailime w Park Narodowy i zgromadziły tam wszystkie ocalałe po nim pamiątki.
Zdecydowaną większość mieszkańców wysp stanowią dziś Samoańczycy (93%). Są też Europejczycy (6%) oraz inni (1%). Samoańczycy są z natury pogodni i serdeczni. Do spotykanych na ulicy przechodniów uśmiechają się i przesyłają ukłony. Szczycą się również z faktu, że w zdecydowanej większości zachowali stare obyczaje. Szczególnie widać to na prowincji. Tam nadal obowiązuje własny, samoański sposób bycia.
Dla Samoańczyków najważniejsza jest rodzina – aiga. Każdy jej członek dzieli się z innymi wszystkim co posiada. Głowa rodziny matai otrzymuje swój tytuł za zgodą najbliższych. Matai jest potem odpowiedzialny za planowanie życia wspólnoty i wykorzystanie rodzinnych obszarów rolnych. Zachowanie jego musi być zawsze godne posiadanego tytułu i ludzi, których reprezentuje. Jest to szczególnie widoczne w czasie uroczystości: ślubów, pogrzebów, wyborów starszych czy pełnienia honoru gospodarza w czasie wizyt zaproszonych gości.
Samoańczycy są bardzo religijni. W herbie Samoa umieszczony został również zapis: Fa’avaei le Atua Samoa – co oznacza: Samoa stworzone zostało przez boga. O związkach z chrześcijaństwem mówi również samoańska konstytucja: Samoa Zachodnie jest niepodległym krajem kierującym się chrześcijańskimi zasadami życia oraz samoańskim zwyczajem i tradycją. Także nowa konstytucja potwierdza rolę chrześcijaństwa na archipelagu, dodając jednak do niej zdanie o zupełnej wolności religijnej dla wszystkich jej obywateli.
Wyspiarze należą w zdecydowanej większości do kościołów chrześcijańskich oraz lokalnych wspólnot religijno-narodowych powstałych na bazie Starego Testamentu i dawnych wierzeń polinezyjskich. Największym kościołem na Samoa jest Chrześcijański Kościół Kongregacyjny, którego korzenie sięgają pierwszej połowy XIX wieku.
Chrystianizacja Samoa przebiegała nad podziw szybko i bez większych oporów. Samoańczycy, zachwyceni nauką Chrystusa, postanowili stać się nawet apostołami sąsiednich wysp. Chcieli dzielić się Dobrą Nowiną ze wszystkimi, którzy jej jeszcze nie znali. Wybrali tez z pośród siebie nauczycieli i wysłali ich na sąsiednie wyspy: Tokelau, Niue i Nowe Hebrydy. Także obecnie kilkuset samoańskich duchownych z kościoła kongregacyjnego pracuje w wielu sąsiednich krajach Pacyfiku, a szczególnie wśród swoich emigrantów np. w Nowej Zelandii.
Do największego kościoła na Samoa należy ponad 40% mieszkańców archipelagu. Wielu jednak jego wiernych staje się dziś Mormonami, Adwentystami czy wyznawcami Bahai.
Drugim pod względem liczebności wyznaniem jest kościół katolicki (22%). Pozostali wyspiarze należą do Mormonów (16%) i kościoła metodystycznego (12%). Są też: Uczniowie Chrystusa, Adwentyści, Anglikanie i kościoły tubylcze. Przykładem wielości i różnorodności wyznań na Samoa są domy modlitwy stojące jeden obok drugiego. Najwięcej widziałem ich w Apia. Idąc główną ulicą i dalej w kierunku bazaru i dworca autobusowego naliczyłem w 20 tys. mieście ponad 35 różnych świątyń.
Niedziela jest na Samoa dniem bardzo celebrowanym. Większość sklepów i restauracji jest zamkniętych, a w otwartych sklepach w niedziele nie sprzedaje się alkoholu. Tradycyjną formą spędzania czasu jest niedzielny lunch (barbecue), przyrządzany w tradycyjnych piecach umu.
Samoa Zachodnie, nieodległe od roku 1962, posiada burzliwe dzieje. Spór o ten polinezyjski archipelag rozpoczął się jeszcze w XIX wieku. O prawo do administrowania wyspami ubiegali się Niemcy, Anglicy i Amerykanie. Ostateczna decyzja o podziale archipelagu na część niemiecką oraz amerykańską zapadła w roku 1889. Na mocy owego traktatu Niemcom przypadła Savai’ i Upolu z niewielkimi sąsiednimi wysepkami (dzisiejsze Samoa Zachodnie). Amerykanom zaś Tutuilo i cała wschodnia część archipelagu.
W roku 1914 niemieckie Samoa zajęła Nowa Zelandia, której w roku 1919 Liga Narodów powierzyła mandat powierniczy. Bliskie związki z Nową Zelandią przetrwały aż do dnia dzisiejszego. Stało się tak na mocy obustronnego traktatu o przyjaźni i współpracy. Umowa ta zobowiązywała Nową Zelandię do pomocy w prowadzeniu polityki zagranicznej wysp. Przez wiele też lat urzędował w Auckland konsul handlowy Samoa Zachodniego. Dopiero w roku 1976 otwarto w Wellingtonie, stolicy Nowej Zelandii, pełną misję dyplomatyczną, a w Auckland konsulat generalny.
Obecnie na czele rządu samoańskiego stoi monarcha konstytucyjny oraz parlament. Konstytucja wysp mówi, że głową państwa wybrany powinien być zawsze jeden z grupy Tama-a-aiga – tworzonej przez 4 najstarszych i najważniejszych przywódców rodów samoańskich. Władza wykonawcza należy do rządu, a premiera wybiera parlament, który rekomenduje go władcy. Głową państwa jest o le Ao o le Malo, wybierany przez parlament na pięcioletnią kadencję spośród czterech żyjących wielkich wodzów (tama aiga). Zasada dożywotności pełnienia urzędu obowiązywała tylko do śmierci ostatniego z dwóch pierwszych władców – Malietoa Tanumafili II. Po jego śmierci o le Ao o le Malo de facto stali się odpowiednikami prezydentów.
Władca Samoa odgrywa w życiu politycznym kraju rolę symboliczną i nie posiada żadnej faktycznej władzy, choć formalnie zatwierdza ustawy przyjęte przez parlament. Według oceny ONZ Samoa zalicza się do grupy najsłabiej rozwiniętych krajów świata o dominacji pół naturalnego rolnictwa o niskiej wydajności, co zmusza do znacznego importu żywności. Eksport kopry, kawy, bananów i drewna pokrywa zaledwie jedną czwartą deficytu w wymianie międzynarodowej. W tak trudnej sytuacji ludność emigruje więc – głównie do Australii, Nowej Zelandii czy Stanów Zjednoczonych. Związane to jest z brakiem możliwości zatrudnienia oraz możliwością dalszego kształcenia się w kraju. Wysoki wskaźnik urodzeń, przy stosunkowo niskiej śmiertelności sprawia, że społeczeństwo samoańskie jest bardzo młode (51% w wieku do 19 lat).
Najwięcej Samoańczyków wyjechało do Nowej Zelandii. Zarobione tam pieniądze wysyłają najbliższej rodzinie. Często zdarza się też, że po kilku miesiącach pobytu na obczyźnie sprowadzają tam swoje rodziny. W Nowej Zelandii mieszka ich dziś blisko 5o tys. Od 1962 roku obowiązuje jednak limit imigracyjny wynoszący początkowo 1500 obywateli rocznie i zmniejszony następnie do 1100 z tendencją do dalszego ograniczenia.
Apia – stolica i jedyne miasto Samoa. Położone na północnym brzegu wyspy Upolu, jest także największym portem Samoa. Według danych z 2016 roku, miasto liczy ponad 35 tys. mieszkańców. Na półwyspie Mulinuu znajduje się siedziba Rady Ustawodawczej, rozgłośnia radiowa i obserwatorium
Leszek Wątróbski
