Krewo (biał. Крэва, Krewa) to niewielkie miasteczko na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim. Tam właśnie, 14 sierpnia 1385 roku, doszło tam do zawarcia unii pomiędzy Polską i Litwą znanej jako unia w Krewie. Ze źródeł pisemnych Krewo znane już było od XIII w. – najpierw jako stolica Nalszczan, a później, od początku XIV w. jako stolica Księstwa Krewskiego. Następnie – od roku 1338, należało do wielkiego księcia litewskiego Olgierda, za którego czasów stał tam drewniany zamek (rozebrany po roku 1338). A w jego miejsce zbudowany został murowany, którego ruiny stoją tam do dziś.
Zamek w Krewie był pierwszym zamkiem w Wielkim Księstwie Litewskim zbudowanym w całości z kamienia. Wzniesiono go w XIV wieku z rozkazu Wielkiego Księcia Litewskiego Giedymina. Był on, wraz z zamkami w Lidzie i Nowogródku częścią linii obrony przed krzyżowcami. Zbudowany został jako nieregularny czworobok, z 2 wieżami. Grubość murów zamkowych wynosiła ok. 2,5 metra, a wysokość prawie 13 metrów. Aby jego obrońcy mogli wytrzymać długotrwałe oblężenia zbudowano tam staw, aby przy odpowiednim zaopatrzeniu w wodę i żywność, zupełnie niemożliwe było jego zdobycie.
W murach krewskiego zamku miały miejsce ważne wydarzenia historyczne. W roku 1382, na rozkaz Jagiełły, uduszono w nim pretendenta do tronu wielkiego księcia. Trzy lata później, w roku 1385, podpisano tam Unię Krewską – umowę o sojuszu dynastycznym między Wielkim Księstwem Litewskim a Królestwem Polskim. W jej wyniku Jagiełło, poślubiwszy polską królową Jadwigę, otrzymał tron Polski. Było to krokiem w kierunku chrztu ostatniego narodu pogańskiego w Europie – Żmudzinów.
Zamek był zdobywany przez Świdrygiełłę, Tatarów krymskich i wojska moskiewskie. W roku 1564 król Zygmunt August darował zamek kniaziowi Andriejowi Kurbskiemu, uczestnikowi wojny z Moskwą. Pod koniec XVIII wieku w zamek stracił militarne znaczenie i powoli niszczał. Szczególnie duże straty poniósł w czasie I wojny światowej, gdy przez miasto, przez 3 lata, przebiegała linia frontu, która podzieliła je na dwie części. Zamek znajdował się na terenie zdobytym przez Niemców, którzy budowali tam schrony i stanowiska obserwacyjne. Latem roku 1917 na odcinku Smorgoń-Krewo miała miejsce ostatnia większa ofensywa armii rosyjskiej (kierunek głównego ciosu został wybrany tak, aby po przełamaniu niemieckiej obrony dotrzeć szybko do Wilna). Operacja została przygotowana bardzo starannie. Podczas ostrzału poważnie uszkodzona została Wieża Książęca oraz mury w południowej części zamku.
Po zawarciu traktatu pokojowego w Rydze w roku 1921 Krewo znalazło się ponownie w granicach państwa polskiego. Za czasów II Rzeczypospolitej miasteczko (do roku 1939) było siedzibą wiejskiej gminy. Po agresji zaś ZSRR wcielono ją do Białoruskiej SRR. Od roku 1991 Krewo znajduje się na terenie Białorusi.
W roku 2005 powołano tam lokalną fundację charytatywną „Kreva Castle”, której głównym celem jest promowanie ochrony i odbudowy krewskiego zamku. Fundacja corocznie organizuje tam letnie imprezy i liczne wydarzenia kulturalne. W roku 2018 rozpoczęto pierwsze prace konserwatorskie Wieży Książęcej, a w latach 2019/2020 przeprowadzono prace konserwatorskie z odrestaurowaniem Ściany Płaczu. Na przełomie zaś roku 2020/2021 odnowiono Mur Północny wraz z bramą. U podnóża południowo-zachodniej ściany twierdzy przeprowadzono wykopaliska archeologiczne. Znaleziono tam m.in. fragmenty gotyckich półkolistych płytek z kolcami pochodzące z XIV wieku. W Wieży Książęcej, po jej renowacji, planowane jest otwarcie muzeum zamkowego.
W Krewie powstała też jedna z pierwszych parafii katolickich na terytorium dzisiejszej Białorusi. W roku 1387 na wzgórzu koło zamku wybudowany został pierwszy drewniany kościół pw. św. Jana Chrzciciela. Założycielem parafii i fundatorem kościoła był król Władysław Jagiełło. Prawie sto lat później państwo Jerzy i Anna Getowtowiczowie ufundowali ołtarz na cześć swoich patronów: św. Jerzego i św. Anny. Wzniesiona pod koniec XVI wieku, w miejsce kościoła drewnianego – świątynia murowana, zniszczona podczas I wojny światowej, została odbudowana w roku 1934 ze środków parafian według projektu architekta Stabrowskiego (we współpracy z Norbskim) w stylu polskiego modernizmu.
Tekst i zdjęcia: Leszek Wątróbski
