Nowa Zelandia wyspiarskie państwo Polinezji, położone jest w południowo-zachodniej części Pacyfiku, 1 600 km na południowy wschód od Australii. Obejmuje wyspy: Południową (150 500 km²) i Północną (114 700 km²) oraz szereg małych – m.in.: Stewart, Kermadec, Chatham, Camplell, Antypody i Auckland. Do Nowej Zelandii należą także cztery małe zamorskie terytoria w Oceanii:
1/ Tokelau – składające się z trzech atoli koralowych: Atafu, Nukunonu i Fakaofo, położone w połowie drogi pomiędzy Hawajami i Nową Zelandią;
2/ Niue – wyspy koralowej położonej około 2 400 km na północny wschód od Nowej Zelandii, w trójkącie utworzonym przez Wyspy Cooka, Tonga oraz Samoa;
3/ Cooka złożone z 15 atoli i wysp położonych w dwu łańcuchach;
4/ Dependencja Rossa – terytorium zależne położone na Antarktydzie i na wyspach przyległych; zajęte w roku 1923 przez Wielką Brytanię i przekazane następnie Nowej Zelandii z 3 całorocznymi stacjami polarnymi.
Około 1000 roku Nową Zelandię zasiedlili Maorysi – mieszkańcy sąsiednich wysp Oceanii. Oni byli pierwszymi mieszkańcami tego polinezyjskiego kraju. Europejskim odkrywcą wysp był holenderski podróżnik Abel Tasman w roku 1642. W roku 1769 Nowa Zelandia została ponownie odkryta przez brytyjskiego podróżnika Jamesa Cooka. W roku 1840 Anglicy podpisali porozumienie z 500 przywódcami plemion maoryskich w Waitangi. Pierwszy własny rząd, działający jeszcze w ramach kolonii brytyjskiej, istniał tam od roku1856. Status dominium Nowa Zelandia otrzymała w roku 1907, a niepodległość w roku 1947. Blisko 67% ludności Nowej Zelandii jest pochodzenia europejskiego; pierwotni jej mieszkańcy – Maorysi, stanowią ponad 9% ogółu ludności, a Polinezyjczycy z sąsiednich wysp Oceanii i Azjaci prawie 17%. Najwięcej Nowozelandczyków należy do kościołów protestanckich 18 64,5% (głównie anglikanie), katolickiego około 14%, a wśród ludności polinezyjskiej tradycyjne wierzenia /Ratana, Ringatu/.
Pomnik Richarda Johna Seddon’a, premiera NZ (1845-1906) przed budynkiem parlamentu w Wellington
Nowa Zelandia została zasiedlona przez żeglarzy polinezyjskich, przodków obecnych Maorysów, najprawdopodobniej w XI-XII wieku, pochodzących z wysp wschodniej Polinezji. Oni też jako pierwsi poznali wybrzeże i wnętrze wysp. Pierwszym Europejczykiem, który wpłynął na wody Oceanu Spokojnego (w roku 1513) był hiszpański żeglarz i odkrywca Vasco Nuñez de Balboa (ur. około 1475, zmarły w roku 1519). Siedem lat później (1520) Ocean Spokojny przepłynął żeglarz portugalski Fernão de Magalhães (1480-1521). Także w następnych latach Ocean Spokojny przepływało wielu innych żeglarzy hiszpańskich i portugalskich. Hiszpańskie i portugalskie statki wypływające z w Callao, Acapulco czy portów Indii Wschodnich przepływały wielokrotnie w pobliżu wybrzeża Nowej Zelandii. Najbliżej Nowej Zelandii znalazł się statek hiszpańskiego żeglarza Alvaro de Mendaña de Neyra (1595) oraz portugalskiego Pedro Fernandes de Queirós (1605-1606), który przebywał w okolicach Wysp Cooka. Nie ma jednak żadnego dowodu, że któryś z nich odkrył Nową Zelandię przed rokiem 1642, kiedy uczynił to holenderski żeglarz Abel Tasman (1603-1659) w czasie wyprawy zorganizowanej przez Vereenigde Oostindische Compagnie (Holenderską Kompanię Wschodnioindyjską). Nazwał ją wówczas „Staaten Landt” (Ziemia Stanów), a później Nieuw Zeeland, od nazwy holenderskiej prowincji Zeeland. Abel Tasman wypłynął z Holandii 14 sierpnia 1642 roku ze 110 ludźmi na dwóch statkach Heemskerck i Zeehaen. Jego pierwszym przystankiem była wyspa Mauritius należąca do Holandii od roku 1598 i 24 grudnia, tego samego roku, odkrył Tasmanię nazywając ją Van Diemen’s Land. Płynąc do Tasmanii, 13 grudnia 1642 roku, widział z pokładu statku, oddalonego o 15 mil od wyspy, Alpy Nowozelandzkie rozciągające się na Wyspie Południowej1 . Analizując dziennik pokładowy statku A. Tasmana mogło to być na wysokości dzisiejszego Greymouth. Wzniesiony w roku 1942 pomnik w Ōkarito, Nowa Zelandia, sugeruje, że Tasman mógł widzieć z pokładu statku okolice laguny Ōkarito.
Wellington, port
Załogi przepływających obok Południowej Wyspy statków Tasmana porozumiewały się ze sobą poprzez łączników pływających na małych łódkach. Jedna z tych małych łodzi została zaatakowana przez wojowników maoryskich ze szczepu Ngāti Tūmatakōkiri. Zginęło wówczas 4 członków załogi Tasmana. W odwecie Holendrzy zabili kilku maorysów. Takie było pierwsze spotkanie Holendrów z tubylczą ludnością Nowej Zelandii. Na pamiątkę tego wydarzenia Tasman nazwał miejsce tego starcia Moordenaers Baij (Zatoką Morderców). Kilka dni później w pamiętniku Tasmana pojawiła się nota, że było to „very fain place” (bardzo ładne miejsce)2 . Kolejny kontakt z Nową Zelandia, choć ciągle bez zawijania na ląd, miał miejsce u północnych wybrzeży wyspy d’Urville, położonej pomiędzy Wyspami Południową i Północną, którą widzieli z pokładu swych statków. Nazwa Nowa Zelandia pojawiła się pierwszy raz na mapach holenderskiego kartografa, towarzyszącego wyprawie A. Tasmana, Joana Blatu po przypłynięciu na Tasmanię, kiedy nanosił północno-zachodnie wybrzeże odkrytych wysp. Potem przez lata zaglądali tam podróżnicy i kartografowie chcący sporządzić mapy nieznanych dotąd obszarów południowego Pacyfiku.
Tak było do ponownego odkrycia Nowej Zelandii dla Europy przez kapitana Jamesa Cook’a (1728-1779), który w roku 1769 opłynął brzegi tego wyspiarskiego kraju. Był więc drugim, po A. Tasmanie, Europejczykiem, który widział ten wyspiarski kraj. Naniósł wówczas na mapy zarys wybrzeży obu wysp i odkrył cieśninę oddzielającą Wyspę Północną od Południowej, czego nie udało się zrobić A. Tasmanowi4 . W czasie swej trzeciej podróży dookoła świata (1776-1779) James Cook zatrzymał się w Nowej Zelandii w dniach od 12 do 25 lutego 1777 r. na stacji Ship Cove, na wyspie Queen Charlotte Sound, a następnie odpłynął na północ, gdzie 2 lata później zginął z rąk tubylców w miejscowości Kealakekua Bay na Hawajach w roku 1779. Faktem jest również, że w roku 1770 i 1772 do Nowej Zelandii dotarły wyprawy francuskie: pierwsza Jean de Surville’a (1717-1770) i druga Marion du Fresne (1724-1772), który zginął w zatoce Bay of Islands5 .
Kolejnym odkrywcą Nowej Zelandii był Anglik George Vancouver (1757-1798) – uczestniczący w drugiej i trzeciej wyprawie Cooka dookoła świata. Vancouver w roku 1791 odkrył i nadał nazwę wyspom Chatham, położonym 800 km na południowy-wschód od Nowej Zelandii, które od roku 1842 stały się oficjalnie jej częścią. W końcu XVIII wieku Wyspa Południowa stała się bazą dla ekspedycji badających Arktykę (1820), polujących na foki (1892) oraz dla łowców wielorybów (1896). W roku 1820 Fabian von Bellingshausen, urodzony w Estonii, znany pod rosyjskim nazwiskiem Faddey Faddeyevich Bellinsgauzen (1778-1852) – dowódca dwóch statków Mirny and Vostok wchodzących w skład II światowej rosyjskiej ekspedycji badającej Antarktykę zatrzymał się na tydzień na wyspie Queen Charlotte Sound, gdzie w roku 1777 przebywał James Cook. W pierwszej połowie XIX wieku, do roku 1840 – czyli do podpisania traktatu w Waitangi6 , przybywali do Nowej Zelandii podróżnicy badający obszary południowego Pacyfiku oraz Antarktydy. Prowadzone były wówczas przez nich badania linii brzegowej.
Do Nowej Zelandii zaczęli też zaglądać pierwsi kupcy importujący len i drewno do Australii oraz chrześcijańscy misjonarze. Traktat w Waitangi (ang. The Treaty of Waitangi maoryskie Te Tiriti o Waitangi) – traktat podpisany 6 lutego 1840 roku przez przedstawicieli Korony Brytyjskiej oraz wodzów maoryskich, uważany za narodziny Nowej Zelandii.
Tekst i zdjęcia: Leszek Wątróbski
