Pokolenie, do którego należy mieszkający w Sztokholmie Maciej Klich, autor książki ”Niepokorny”, wniosło istotny wkład w odzyskanie suwerenności przez Polskę. Czytając ją przypomniała mi się książka Bohdana Cywińskiego ”Rodowody Niepokornych” – książka Klicha to swego rodzaju kontynuuacja właśnie tej głośnej książki.
”Przedmiotem zawartych w tej książce rozważań o przeszłości są postawy społeczno-etyczne w Polsce ostatnich stu pięćdziesięciu lat. Lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte XIX wieku, to okres kiedy w polskiej myśli ideologicznej i politycznej zaczęły rodzić się nowe idee i kierunki. Związane one są z jednym pokoleniem polskiej inteligencji, pokoleniem urodzonym w pobliżu Powstania Styczniowego i wychowanego w okresie najciemniejszej nocy politycznej, jak kiedykolwiek zapadła nad Polską. Pokolenia, które potrafiło odrodzić polskie życie polityczne, stworzyć potężne stronnictwa o wyraźnych programach i wnieść swój istotny wkład w odzyskanie niepodległości w 1918 roku. (…)” . Tak brzmi wprowadzenie do książki Cywińskiego.
”Niepokorny” to historia lat 1976-1989, a więc czasu znaczenie krótszego niż ten, którym zajmuje się Cywiński, ale który wpłynął bezpośrednio na zmianę sytuacji społeczno-politycznej Polski ostatnich lat. W dużej części poświęcona jest działalności Niezależnego Zrzeszenia Studentów (NZS) powstałego we wrześniu 1980 roku, którego autor był działaczem. Książka jest oczywiście opracowaniem hsitorycznym – wszak autor jest z wykształcenia historykiem – ale do tej burzliwej historii wniósł umiejętnie wątki autobiograficzne oraz osobiste refleksje i wspomnienia, dzięki czemu dostajemy książkę na swój sposób lekką w lekturze i pełnokrwistą. To obraz Polski jaką pamiętamy, nie tylko dramatyczny zapis przygotowany przez historyka. I to wielka wartość tej książki.
Ale, oczywiście – to przede wszystkim praca naukowa, z której będę korzystać badacze tamtych (nie tak odległych) dziejów Polski. Zwraca uwagę pedantyczność autora, udokumentowanie historii o której pisze, wreszcie imponujący indeks nazwisk (gdzie nawet znalazłem swoją skromną osobę). Dodatkową wartość wnosi część poświęcona zdjęciom i fotokopiom dokumentów (ponad 150 stron!). To bezcenne.
Z lektury tej książki rodzi się też i pesymistyczna refleksja: uświadamia jak wielu ludzi w tamtym okresie związanych było z aparatem represji… I to często z własnej woli. Byli to czasami najbliżsi koledzy autora książki. To, zdaje się, potwierdza myśl Norwida, że żadnego narodu nie można zniewolić bez udziału tegoż narodu…
Całe szczęście, że to jednak owi ”niepokorni” okazali się zwycięzcami. I książka Macieja Klicha jest tego najlepszym przykładem.
Krzysztof Romatowski
