Najstarsze zapiski kronikarskie dotyczące historii Czapli Małych, mówią o znajdującym się tam kościele pod wezwaniem św. Floriana. Jak nie trudno się domyśleć, początkowo księża ze wspomnianego kościoła byli właścicielami tej miejscowości, w której usytuowany był później wybudowany dwór. Miejscowość Czaple Małe, należy do powiatu miechowskiego i gminy Gołcza.
W XVIII stuleciu, istniał tu pobudowany folwark kanonicki. Kolegiata pod wezwaniem św. Floriana utrzymywała się do 1779 roku, wtedy to podczas reformy Akademii Krakowskiej fundusze kolegiackie przyłączono do funduszy akademickich. Jak nie trudno się domyśleć, budynek kolegiaty powoli podupadał technicznie. Ząb czasu i brak bieżących napraw, dopełniły poważnego zubożenia budowli. Znana jest w tej miejscowości pewna stara legenda, która mówi nam, że z rozpaczy nad lichym stanem majątkowym kolegiaty, kilku jej rezydentów popełniło samobójstwo. Odważni turyści wiedzeni do tego obiektu strasznymi opowieściami, chcąc nocą usłyszeć głos zawodzących duchów samobójców, które przewidują losy Ojczyzny i świata, wybierają się do Czapli Małych w upiorną noc 30 października.
W 1802 roku, wieś Czaple Małe, razem z innymi dobrami akademickimi zostaje zajęta przez ówczesny rząd pruski. Rząd ten nie specjalnie zajmuje się losem miejscowości jak też i wszelkich w niej budynków. Zatem postanawia on szybko sprzedać Czaple Małe, pierwszemu człowiekowi chętnemu ich nabycia. Czaple Małe, zostają sprzedane dziedzicowi z Wysocic niejakiemu Szymonowi Milieskiemu. W następnych latach majątek dziedziczy jego syn Franciszek Ksawery. Wspomniana rodzina, dokonuje małych renowacji znajdujących się tutaj budynków. A sama wioska z polami uprawnymi, staje się sporym dochodem dla Milieskich.
Kolejny właściciel miejscowości to zamożna rodzina Romerów, która buduje w roku 1890 dwór, który można podziwiać do chwili obecnej. W czasie zarządzania wioską przez Romerów, we wspomnianym dworze miało miejsce pewne historyczne zdarzenie. A mianowicie w dniu 3 sierpnia 1914 roku, podczas odwrotu wojsk legionowych z Wolbromia kierujących się do twierdzy Kraków, Eustachy Romer ofiarował komendantowi Józefowi Piłsudskiemu słynną klacz kasztankę. Kasztanka ta, od Józefa Piłsudskiego otrzymała imię Fantazja, a była ona dla swojego nowego pana wiernym druhem podczas wielu wypraw i potyczek militarnych.
Dzięki małżeństwu Kazimiery Romerówny z Ludwikiem Popielem, który był dziedzicem Ściborzyc, Czaple Małe stają się własnością rodziny Popielów. Oni to zarządzają wspomnianym majątkiem do wybuchu II wojny światowej. Po wojnie w roku 1945, majątek w Czaplach Małych skonfiskowało państwo. Budynek dworu zostaje przeznaczony na mieszkania, zatem od tego czasu postępuje jego stopniowa dewastacja. Potomkowie rodzin zamieszkujących niegdyś dwór, przez lata starali się odzyskać obiekt, jednak przez okres komuny nie udało się tego dokonać. Obecny właściciel czyli gmina Gołcza skutecznie się przyczynia do dalszej dewastacji obiektu, ponieważ nie podejmuje ona żadnych kroków renowacji pobudowanego tam dworu. Szkoda, że się tak dzieje, ponieważ oprócz pięknego niegdyś dworu, do chwili obecnej znajduje się w Czaplach Małych 5-hektarowy park z zachowanym starodrzewem oraz pozostałością dawnych stawów.
Ewa Michałowska-Walkiewicz
