Historia miasta Wolbromia sięga roku 1311. Wtedy to, przyrodni bracia Wolframi i Hilary krakowscy mieszczanie, zasadźcy wsi Dłużec, otrzymali z łaski panującego króla Władysława Łokietka prawo karczunku lasu. Otrzymawszy takie pozwolenie, wspomniani bracia w 1327 roku wówczas jako sołtysi wsi Dłużec, wycięli las rozciągający się do granic Pilicy, Udoża, Szczelników, Podlesic, Wierzchowiska i Gołaczew. Był to obszar, na którym powstało miasto Wolbrom zwane wówczas zwyczajowo „civitas Wolwrami”.
Charakter miasta
Miasto miało charakter kupiecko–rzemieślniczy. Jednakże w odróżnieniu od innych miast, pełniło ono funkcje wykraczające poza lokalny rynek handlowy. Warto jest zatem w tym miejscu wspomnieć o usytuowaniu tego miasta przy ważnych szlakach handlowych łączących Małopolskę z Wielkopolską i Śląskiem.
Przywilej królewski
Nadany przez Władysława Jagiełłę polskiego króla w 1400 roku przywilej dla „civitas Wolwrami”, przyznawał on miastu zwolnienie z opłaty celnej i targowej oraz nakazywał kupcom poruszającym się po szlakach łączących Kraków z Wielkopolską przejazd przez Wolbrom.
Życie w Wolbromiu
Życie kulturalne miasta skoncentrowane było jak zawsze to bywało w owym czasie, wokół kościoła. Przy tym kościele istniała szkoła parafialna, kilka bractw religijnych oraz szpital dla osób biednych. Niemałą sławą cieszyły się regularnie odbywające się w tym mieście, w każdy czwartek od 1485 roku wolbromskie targi. Ich tradycja, przetrwała do dnia dzisiejszego. Przez siedem stuleci swej historii, Wolbrom przeżywał swoje wzloty i upadki. Były tutaj zarówno klęski żywiołowe, zarazy i pożary. Po jednym z takich pożarów, w większości zniszczone zostały drewniane zabudowania miasta. Kolejny król Polski Kazimierz Jagiellończyk, przywilejem nadanym miastu w roku 1485, potwierdzał postanowienia aktu lokującego miasto na prawie niemieckim.
W złotym wieku
Pod koniec XVI stulecia, rozpoczął się kolejny upadek ekonomiczny miasta. Przyczyniło się do niego przesunięcie szlaku handlowego, zatem wędrujący kupcy omijali Wolbrom. Kolejnych spustoszeń dokonał najazd szwedzki mający miejsce w 1660 roku, po którym w mieście zostało jedynie 85 budynków. Najtragiczniejsza była jednak dziesiątkująca ludność epidemia cholery, która zawitała do miasta w 1892 roku.
Od roku 1772
W czasie zaborów, Wolbrom został włączony do obszaru austriackiego. Z biegiem lat wszedł on w skład Księstwa Warszawskiego a następnie Królestwa Polskiego. Wraz z upadkiem powstania listopadowego, Wolbrom utracił swą autonomię. Z części dóbr wolbromskich utworzono majorat, darowany przez rosyjskiego cara majorowi Niełojowowi. Po powstaniu styczniowym Wolbrom utracił prawa miejskie, toteż zaraz rozpoczął się tu intensywny okres prześladowań i rusyfikacji.
„Słyszysz o Panie polski naród jęczy”….
W 1905 roku doszło do brutalnie spacyfikowanego strajku uczniów wolbromskiej szkoły. Uczniowie ci sprzeciwili się nauce w języku rosyjskim. W dalszym ciągu następował upadek ekonomiczny Wolbromia. Wyzwolenie dla miasta przyniósł dopiero przebywający w nim marszałek Józef Piłsudski, którego legioniści stoczyli zwycięską bitwę z Austro- Węgrami i Rosjanami pod niedalekimi Krzywopłotami. W 1931 roku Wolbrom po raz drugi otrzymał prawa miejskie. Rozpoczęła się wtedy powolna odbudowa miasta.
Lata 1939-45
Podczas II wojny światowej Wolbrom przeszedł do województwa krakowskiego, a następnie do Generalnej Guberni. Niemcy wtargnęli do miasta już pierwszego dnia wojny. Wielu mieszkańców zostało natychmiast zastrzelonych, a Żydzi zostali przewiezieni do pobliskiego obozu w Auschwitz. Około 600 starszych i słabych osób zostało wywiezionych do leśnego wąwozu, gdzie po rozstrzelaniu zostali przewiezieni i pochowani w zbiorowych mogiłach.
Po zakończeniu działań wojennych przystąpiono do odbudowy miasta.
Ewa Michałowska-Walkiewicz
