Te z pozoru zabawne i ironiczne wierszowane bajki zawierają głęboką mądrość i, niekiedy, gorzką prawdę. To nie są bajki ”na dobranoc”, raczej na ”dzień dobry”. Krytycy pisali, że jest w nich humor godny pióra Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego i Jeremiego Przybory. Niedawno w tłumaczeniu i interpretacji Jurka Hirschberga ”Wierutne bajki dla dorosłych dzieci” autorstwa Leonarda Neugera ukazały się w języku szwedzkim.
”Amsagor för vuxna barn” ilustrowane przez Marię Hordyj-Jönsson wydane zostały przez sztokholmskie wydawnictwo Epix. Leonard Neuger (zmarł w 2021 roku w Krakowie) w Szwecji znalazł się jako działacz opozycyjny po internowaniu w czasie stanu wojennego w Polsce. Mieszkał w Szwecji w latach 1983-2015, gdy po przejściu na emeryturę powrócił do Krakowa. Był profesorem Uniwersytetu Sztokholmskiego, literaturoznawcą, tłumaczem i poetą. ”Wierutne bajki” ukazały się w Polsce w 2018 roku.
Neuger był wybitnym literaturoznawcą cenionym w świecie literackim i osobą pogodną, budzącą sympatię. Coś z tej kombinacji jest w jego bajkach dla dorosłych. Pisane z pewnym przymrużeniem oka i świadomością absurdu, opisują nasz świat, ale bez zbytniego dydaktyzmu. Bajki zaskakują przewrotnością, zaś czytelnik delektuje się bogatym w skojarzenia językiem (czasami frywolnym), bo – jak reklamowano książkę – to bajki na opak, bajki na przekór, bajki, przy których nie można zasnąć.
Bajki jako forma literacka znana jest od czasów Ezopa i wbrew przekonaniu, nie są tylko i wyłącznie literaturą dla najmłodszych. Zarówno w Polsce jak i Szwecji ta forma literacka używana była i jest przez autorów, którzy w przewrotnej, filozoficznej koncepcji, z dużą dozą ironi i bez moralizatorstwa, chcą opisać otaczający nas świat, raczej życzliwie przyglądającej się swoim bohaterom, ich troskom i słabościom.
W neugerowskich bajkach dla dorosłych świat wymyka się konwencjom, które – jak pisał jeden z recenzentów – ”krępują nasze własne codzienne działania i przedstawiają zdarzenia, które inaczej skrywają się w czeluściach świadomości. /…/ Zaś bajki, w której bohaterami są zwierzęta, wykorzystują konwencję, żeby przemówić do odbiorcy dorosłego (chociaż – mówiąc Gombrowiczem – podszytego dzieckiem)”.
Zapewne w Szwecji, gdzie tę formę literacką, zdominowały bajki dla dzieci (mimo iż bajki opowiadano przez wieki, dla tych, którzy chcieli je słuchać, niezależnie od wieku), książka Leonarda Neugera będzie w jakimś stopniu literackim rarytasem. Tym bardziej, że jest pełna dorosłej ironi, sarkazmu a także pełna nieoczekiwanych skojarzeń. Nie oznacza to jednak, że bajki dla dorosłych nie są znane w literaturze szwedzkiej, by wymienić chociażby wydaną w 2008 roku książkę z baśniami dla dorosłych ”Namnbrunnen” Inger Edelfeldt (chociaż w zupełnie innej od Neugera konwencji).
Rymowane bajki Neugera w interpretacji Jurka Hirschberga nie są oczywiście dosłownym tłumaczeniem na język szwedzki. Ale oddają ducha ironii i zabawy słowem charakterystycznej dla autora. Szwedzkie wydanie jest swego rodzaju hołdem dla jego twórczości literackiej, która w Szwecji jest mniej znana, niż jego osiągnięcia literaturoznawcze i translatorskie. ”Tylko ci, którzy zachowali w sobie figlarne i niesforne dziecko, mogą być naprawdę mądrzy – Leonowi udało się to w najwyższym stopniu” – napisała Agneta Pleijel. Trudno o lepszą rekomendację tej książki.
Tadeusz Nowakowski
