Wszystkie statki płynące do Nowej Zelandii z Europy, wiozące na swoim pokładzie setki osadników, kierowane były przez władze sanitarne na przymusową kwarantannę. Przyczyną ustanowienia tzw. legislation quarantine przez rząd kolonialny, na początku lat sześćdziesiątych XIX stulecia, była chęć zabezpieczenia kraju przed europejskimi chorobami. Wszystkie porty, do których przybywali emigranci zostały wyposażone w odpowiednie miejsca, na terenie których zatrzymywano wszystkich podejrzanych o przywiezienie zakaźnej choroby.

Przepisy – tzw. legislation quarantine[1] – dotyczące kwarantanny statków przypływających do Nowej Zelandii z emigrantami opublikowane zostały przez władze kolonialne w roku 1864, na łamach wszystkich gazet centralnych i lokalnych i zawierały 21 punktów[2].

Pierwszy informował: że w każdym porcie, do którego zawijały statki z emigrantami, powinien znaleźć się inspektor sanitarny, mianowany i usuwany przez komisarza.

Drugi: w każdym porcie powinien znaleźć się ośrodek zdrowia zatrudniający inspektora zdrowia, przedstawiciela portu oraz jednego lub więcej sędziów pokoju, mianowanych przez komisarza i głównego celnika. Jeśli inspektor sanitarny nie będzie lekarzem praktykującym, to komisarz zobowiązany jest zatrudnić dodatkowo jednego lub więcej wykwalifikowanych lekarzy. Szefem ośrodka zdrowia mianowany ma być lokalny sędzia portu.

Trzeci: komisarz po zaciągnięciu opinii pracowników ośrodka zdrowia powinien wyznaczyć miejsce w porcie lub w pobliżu na kwarantannę, gdzie przebywać będą wszystkie statki jemu podlegające, łącznie z załogami, pasażerami i innymi osobami znajdującymi się na jego pokładzie. Powinny także zostać stworzone, w razie potrzeby, szpitaliki lub inne miejsca gdzie załogi, pasażerowie i inne osoby mogłyby zostać zatrzymane.

Czwarty: jeżeli do portu wpłynie statek z zakażonego miejsca z kolonii australijskich lub nowozelandzkich, także innych nie będących koloniami Australii lub Nowej Zelandii, to kapitan tego statku zobowiązany jest wywiesić odpowiednią flagę wzywającą inspektora sanitarnego i nie zdejmować jej do czasu odpowiedniej decyzji podjętej przez komendanta portu, pilota albo innego upoważnionego urzędnika portu, do którego przybył. Jeżeli inspekcja uzna, że statek jest czysty i nie zakażony, to dopiero wówczas flaga może zostać opuszczona. Jeżeli taki statek wpływa do więcej niż jednego portu, to flaga ostrzegawcza winna powiewać za każdym razem.

Piąty: jeżeli komendant portu, pilot albo inny urzędnik portu stwierdzą, że statek ma zostać zbadany przez inspektora sanitarnego, to kapitan statku powinien zarzucić kotwicę, w miejscu specjalnie wyznaczonym, na przeprowadzenie kwarantanny i zawiesić żółtą flagę oznaczającą konieczność poddania się kwarantannie.

Szósty: kapitanowie wszystkich statków zakotwiczonych na kwarantannę powinni dostarczyć komendantowi portu, pilotowi albo innym urzędnikom portu świadectwa sanitarne, dziennik pokładowy oraz inne dokumenty statkowe. Powinni także uzupełnić sprawozdanie na formularzu wskazanym przez władze portu.

Siódmy: żadna osoba nie może wejść na pokład statku, na którym wisi żółta flaga oraz zanim statek zostanie ponownie zbadany przez inspektora sanitarnego. Jeśli ktokolwiek naruszy to prawo, to zostanie zmuszony do pozostania na statku lub w szpitaliku do czasu uzyskania oficjalnego zezwolenia na zejście na ląd. Nikt nie powinien pomagać innym chcącym opuścić statek zanim nie zostanie ostatecznie zbadany przez inspektora sanitarnego.

Ósmy: inspektor sanitarny powinien niezwłocznie odwiedzić statek, na którym umieszczona zosta żółta flaga i który znajduje się w miejscu odbywania kwarantanny. Jeżeli w czasie inspekcji wykryje jakąś chorobę, to powinien zgłosić statek do odbycia kwarantanny i przekazać wszystkie niezbędne informacje ośrodkowi zdrowia. Jeżeli natomiast okaże się, że na statku nie wykryto żadnej choroby zakaźnej, to może zarządzić zdjęcie żółtej flagi i zezwolić statkowi na zacumowanie w porcie.

Dziewiąty: kapitan każdego statku objętego kwarantanną zobowiązany jest do wywieszenia żółtej flagi oraz zapalenia białego światła w nocy, o średnicy nie mniejszej niż sześć cali i utrzymać je do czasu zakończenia kwarantanny.

Dziesiąty: kapitan statku objętego kwarantanną nie może go opuścić. Nie może także zezwolić na opuszczenie statku żadnemu marynarzowi, pasażerowi lub innej osobie do czasu zakończenia ich kwarantanny, chyba że otrzymają na to zgodę ośrodka zdrowia.

Jedenasty: żaden marynarz, pasażer oraz inna osoba nie mogą opuścić statku i szpitala objętego kwarantanną do czasu uzyskania odpowiedniego zezwolenia na zejście na ląd.

Dwunasty: zakazuje się kapitanowi statku objętego kwarantanną wyładowywania wszelkich dóbr, wyrobów, towarów, pakunków, paczek, książek, listów i innych artykułów.

Trzynasty: zakazuje się usuwania lub pomagania w usuwaniu ze statku lub szpitala objętego kwarantanną jakichkolwiek dóbr, wyrobów, towarów, pakunków, paczek, książek, listów i innych artykułów.

Czternasty: zakazuje się świadomego przyjmowania dóbr, wyrobów, towarów, pakunków, paczek, książek, listów i innych artykułów pochodzących ze statku lub szpitala objętego kwarantanną.

Piętnasty: zakazuje się, bez zgody ośrodka zdrowia, wchodzenia na teren, na którym znajduje się statek objęty kwarantanną lub do szpitala, jeżeli znajdują się tam ludzie objęci kwarantanną. Jeśli ktokolwiek sprzeciwi się temu zakazowi zostanie zmuszony do pozostania na statku lub w szpitaliku i poddania się dodatkowej kwarantannie.

Szesnasty: jeśli jakikolwiek urzędnik lub osoba, której powierzony został obowiązek uszanowania kwarantanny zlekceważy ją lub zaniedba, to zostanie uznany za winnego popełnienia wykroczenia przeciwko przepisom prawnym dotyczącym kwarantanny.

Siedemnasty: jeśli ktokolwiek opuści statek lub szpitalik objęty kwarantanną, to zostanie zgodnie z prawem zatrzymany przez policjanta i doprowadzony przed sędziego pokoju, który może ponownie doprowadzić taką osobę na statek lub na miejsce objęte kwarantanną do czasu uzyskania odpowiedniego zezwolenia na zejście na ląd.

Osiemnasty: ośrodek zdrowia ma prawo zatrzymać każdy statek w celu odbycia kwarantanny wraz z jego załogą i pasażerami jeśli zauważy choć mały symptom choroby zakaźnej i dozorować jej przebieg.

Dziewiętnasty: ośrodek zdrowia ma prawo do zastosowania wszystkich potrzebnych metod i sposobów, aby dokonać dezynfekcji statku w czasie kwarantanny wraz z jego załogą, pasażerami oraz ich dobrami i bagażem.

Dwudziesty: podczas odbywania kwarantanny kapitan statku ma taką sama władzę nad załogą i pasażerami jak w czasie podróży morskiej i zobowiązany jest do zapewnienia im wszelkiego potrzebnego zaprowiantowania.

Dwudziesty pierwszy: w trakcie odbywania kwarantanny statek powinien być kontrolowany przez inspektora sanitarnego lub innych pracowników ośrodka zdrowia, którzy powinni udzielać odpowiednich wskazówek dotyczących przebiegu kwarantanny[3].

Każdy z osadników płynący do Nowej Zelandii został przed zaokrętowaniem starannie zbadany. Nie było jednak zupełnej pewności, że na statku przewożącym czasem od 200 do 300 pasażerów, odizolowanym na morzu przez trzy i więcej miesięcy, nie rozwinie się jakaś niebezpieczna choroba. Najczęściej, ze względu na warunki podróży, pasażerowie zapadali na koklusz, zapalenie płuc, tyfus brzuszny, gruźlicę, szkarlatynę i ospę.

W czasie sprawdzania stanu zdrowia pasażerów statku Cardigal Castle, który 8 stycznia 1877 roku zawinął do portu Lyttelton stwierdzono, że w czasie podróży z Europy 2 osoby chorowały na zapalenie płuc, 2 na dyfteryt, 1 na apopleksję, 1 na gorączkę jelitową oraz kilka innych[4].

12 stycznia 1864 roku rząd kolonialny, mający wówczas swoją siedzibę w Auckland, wydał tzw. regulations quarantine, które zostały następnie podpisane przez gubernatora George Gray’a. Ich realizacja wymagała wspólnych działań zarządów poszczególnych portów, komisji zdrowia oraz lokalnych władz. Osiem lat później, w roku 1872, porty dysponowały już odosobnionymi miejscami, gdzie osadnicy z Europy przechodzić mogli kwarantannę. Zarówno na Wyspie Północnej jak i Wyspie Południowej istniało po kilka takich miejsc.

Na Wyspie Północnej kwarantannę przechodzić można było w portach w Auckland i Wellington, na Wyspie Południowej w Lyttelton i Port Chalmers. W Auckland, pierwszej stolicy Nowej Zelandii, osadnicy z Europy poddawani byli kwarantannie na wyspie Motuihe dopiero od 10 lipca 1872 roku. Budynki do odbywania kwarantanny wzniesiono z rozebranych koszar wojskowych w Point Britomart. Wcześniej, zaledwie przez kilka miesięcy, statki płynące z Europy do Auckland, poddawane były kwarantannie w Point Blockhouse na pobliskim Manukau Harbour.

Kwarantanna dla statków przybijających do portu w Wellington, dzisiejsza stolica Nowej Zelandii, odbywała się początkowo na stałym lądzie. Dopiero w listopadzie 1866 roku I. E. Featherston gubernator prowincji Wellington podjął decyzję zbudowaniu stacji kwarantanny na pobliskiej niewielkiej wyspie Somes, położonej w zatoce portowej. Przygotowania do jej uruchomienia trwały ponad dwa lata. Wyspa pozostawała stacją kwarantanny dla emigrantów z Europy aż do roku 1920[5]. Decyzją tamtejszego ośrodka zdrowia poddano kwarantannie ponad dwadzieścia statków[6].

Do celów kwarantanny wykorzystywana była także niewielka pobliska wysepka Mokopuna (dziś Leper), na której przetrzymywano m.in. chińskiego handlarza owocami Kim Lee, podejrzanego o trąd. Zmarli na tej wyspie ludzie pochowani zostali na miejscu, na niewielkim cmentarzu.

Na Wyspie Południowej statki z osadnikami płynące do Lyttelton (w pobliżu Christchurch) kierowane były na kwarantannę na wyspy: – najpierw Quail – od 1861 do 1873, a potem na Ripapa i ponownie na Quail. W port Chalmers (w pobliżu Dunedin) kwarantanna odbywała się na wyspach: Large Island Quarantine i Smaller Island Quarantine. Smaller Island Quarantine, dziś Island Goat, stała się miejscem kwarantanny dla samotnych mężczyzn, dla których w latach siedemdziesiątych XIX wieku zbudowano tam odpowiednie baraki. Tak było do roku 1891, kiedy to wyspa zamieniona została na miejsce kwarantanny dla żywego inwentarza. Druga wyspa, Large Island Quarantine, służyła za miejsce kwarantanny od roku 1863 i przeszły przez nią tysiące osadników z Europy.

Ostatnia ze stacji kwarantanny na Wyspie Południowej znajdowała się w niewielkim porcie Akaroa, na półwyspie Banks, w rejonie Canterbury była najbardziej odizolowaną stacją nazywaną government reserve nr 77A.

Tekst i zdjęcia: Leszek Wątróbski

1. Quarantine Regulations, Government Gazette, 19 stycznia 1855.

2. Journal of Infection, Volume 49, Issue 4, Wellington 2004, s. 257-261.

3. M. Watts, The Poisoning of New Zealand, AIT Press, Auckland 1994, s. 224.

4. „Lyttelton Times”, z 14 stycznia 1877, s. 3.

5. Zmarli na niej także Polacy: niejaki Seodrowsky i Juliane Kakrowsky w dniu 30 stycznia 1876 roku oraz jednodniowy niemowlak /brak nazwiska/.

6. England – który przypłynął do Wellington 9 marca 1872 roku; Glenora – lub Glenlora – z 11 marca 1873; Halcione – z 14 lipca 1873; Douglas – z 20 wrzesnia 1873; Woodlark – z 24 marca 1874; Golden Sea – z 1 maja 1874; Cartvale – z 11 października 1874; Berar – z 22 stycznia 1875; Malay – z 4 marca 1875; Collingwood – z 9 lipca 1875; Rodney – z 29 sierpnia 1875; Shakespear – z 23 stycznia 1876; Terpsichore – z 18 marca 1876; Hermione – z 15 grudnia 1878; British Queen – z 17 maja 1883; Oxford – z 23 lipca 1883; Westland – z 31 października 1883; Tongariro – z 1 czerwca 1889; Britannic – z początku sierpnia 1902; Orient – też z początku sierpnia 1902; Manuka – z maja 1919; HMS Geranium – z czerwca 1919 i Mahana – z 1920.