Jedną z najlepiej zachowanych dziś świątyń katolickich w Kamieńcu Podolskim jest tamtejsza katedra pw. Św. Apostołów Piotra i Pawła, będąca niemym świadkiem wielu tragedii Rzeczypospolitej, a później całego Podola. Kamieniecka katedra i tamtejsze biskupstwo rzymskokatolickie istnieje z przerwami prawie sześć wieków.

Fundatorami pierwszego drewnianego kościoła, który powstał około 1370 roku – jak podają kroniki diecezjalne – byli litewscy książęta Koriatowicze. W roku 1375 na prośbę króla polskiego Ludwika papież Grzegorz XI erygował w Kamieńcu diecezję. Jej pierwszym biskupem został dominikanin o. Wilhelm.

Budowę obecnej katedry przypisuje się biskupowi Janowi Buczackiemu, który wspierał także rozbudowę zamku kamienieckiego, broniącego Podole przed najazdami tatarskimi i tureckimi. Początkowo była to romańska świątynia trzynawowa. W połowie XVI wieku biskup Leonard Słończewski dobudował do głównego skrzydła kaplicę Najświętszego Sakramentu. W latach późniejszych dobudowano następnie kaplicę Pocieszenia Najświętszej Maryi Panny.

W czasie najazdu, a później niewoli tureckiej (1672-1699), katedra zamieniona została na główny meczet muzułmański. Wtedy to Turcy dobudowali ponad 36 metrowy minaret ze 145 schodami i balkonem na górze, z którego muezin pięć razy dziennie wzywał do modlitwy. Muzułmanie zmienili też zupełnie wnętrze katedry oraz wywieźli poza miasto szczątki zmarłych pochowanych w pobliżu świątyni.

Po powrocie Podola do Polski świątyni przywrócono jej dawną  świetność i ponownie konsekrowano. Pół zaś wieku później biskup Mikołaj Dembowski, przy pomocy Jana de Witte, przeprowadza kapitalny remont świątyni. On też zdecydował się na odnowienie minaretu i ustawienie na nim miedzianej figury Matki Bożej o wysokości 3,5 m. Miało to miejsce w roku 1756.

Figura Matki Bożej, z aureolą z gwiazd, stoi dziś na kuli ziemskiej i półksiężycu błogosławiąc miasto. Na pamiątkę zaś tego wydarzenia, w dolnej części minaretu, wyryty został napis Bogarodzicy, Pannie Niepokalanej, Orędowniczce miasta. Kolejny gruntowny remont katedry przeprowadzono w połowie XIX wieku. W tym też czasie zostały odnowione ołtarze, zakupione organy a w prezbiterium wstawione witraże.

W roku 1866, dekretem cara Aleksandra II, diecezja kamieniecka została zlikwidowana i przyłączona do diecezji łucko-żytomierskiej. Katedra zaś stała się kościołem parafialnym. Ponowne odrodzenie diecezji miało miejsce w roku 1918. Papież Benedykt XV mianował jej ordynariuszem ks. Piotra Mańkowskiego. Dwa lata później, tym razem decyzją władz bolszewickich, diecezja została ponownie zlikwidowana, a kościół stał się kolejny raz świątynią parafialną, a potem w roku 1936 muzeum ateizmu. Dopiero władze Ukrainy, na prośbę wspólnoty wierzących, przekazały w roku 1990 katedrę wspólnocie rzymsko- katolickiej.

Obecnym ordynariuszem erygowanej w roku 1991 przez papieża Jana Pawła II diecezji jest ks. bp Leonid Dubravskiy ofm. Dziś jest to jedna z największych diecezji w tamtej części Europy, która swoją wielkością wielokrotnie przewyższa kilka metropolii polskich razem wziętych.

Wchodząc na plac katedralny Bramą Triumfalną, zbudowaną przez biskupa Adama Krasińskiego dla upamiętnienia wizyty króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, zatrzymujemy się przed łacińskim napisem upamiętniającym tę historyczną wizytę. W tłumaczeniu polskim brzmi on bardziej zrozumiale: tędy wkroczył Stanisław August król dnia 11 listopada 1781 roku.

Tuż za bramą widzimy natomiast figurkę Chrystusa frasobliwego oraz kolejny napis z wcześniejszą datą z roku 1756. Figurę tę postawiono w miejscu, gdzie po odzyskaniu Kamieńca Podolskiego z rąk tureckich przeniesiono kości zmarłych wyrzucone przez Turków z pobliskiego cmentarza. Przed katedra zaś postawiono pomnik pułkownika jazdy wołoskiej, Jerzego Wołodyjowskiego, który bronił kamienieckiej twierdzy nazywanej powszechnie „kluczem do  Podola (Rzeczypospolitej)”, obleganej przez wojska tureckie 14 sierpnia 1672 roku.

Idąc dalej do wejścia głównego katedry mijamy budynki kurii biskupiej i starannie utrzymany ogród, na terenie którego stał ongiś pałac biskupi zbudowany w pierwszej połowie XVII wieku. Sama zaś katedra usytuowana jest podobnie do lwowskiej – w narożniku dawnego rynku.

Poza katedrą Świętych Piotra i Pawła odbudowywane są także w Kamieńcu Podolskim inne kościoły katolickie: Trynitarzy oraz Dominikanów. W zdecydowanie złym stanie znajduje się natomiast dawny kościół Franciszkanów. Nie przetrwały  natomiast do naszych czasów kościoły Karmelitów Bosych i Jezuitów. Zachowała się jedynie dzwonnica dawnego kościoła ormiańskiego pod wezwaniem św. Mikołaja, zbudowanego  na przełomie XV i XVI wieku i wysadzonego w powietrze przez znanych wszystkim barbarzyńców. Ocalał tylko łaskami słynący obraz Matki Bożej zwanej Ormiańską. Można go dziś podziwiać i modlić się przed jego obliczem w kaplicy bocznej katedry kamienieckiej.

Tekst i zdjęcia: Leszek Wątróbski