Kilka tygodni temu ukazała się na Uniwersytecie w Uppsali książka Polsk grammatik (Gramatyka języka polskiego) w opracowaniu M. Anny Packalén Parkman i Magdaleny Slyk. Obydwie autorki mają długie doświadczenie w nauczaniu języka polskiego jako obcego na poziomie uniwersyteckim, co zaznacza się wyraźnie w ich sposobie prezentowania materiału gramatycznego. Książka wydana została w uppsalskiej serii Slaviska handböcker och läromedel (Podręczniki słowiańskie).

W tym miejscu warto wspomnieć, że już wcześniej istniały w Szwecji gramatyki języka polskiego pisane po szwedzku. Najbardziej znana z nich to Polsk grammatik Gunnara Gunnarssona i Józefa Trypućki. Ukazała się po raz pierwszy w roku 1946 i była jednym z podręczników, jakie autorzy  przygotowali dla studentów uczących się języka polskiego. Z dzisiejszego punktu widzenia jest już ona jednak w znacznym stopniu przestarzała  – sporo w niej wyrazów archaicznych, jakich się już nie używa lub które zmieniły swoje znaczenie. Poza tym prezentowane wzory odmian rzeczowników, przymiotników i zaimków zawierają przedwojenne, obecnie już nieaktualne końcówki, np. nowem, nowiemy dziś natomiast nowym, nowymi. Autorzy, niestety, nie uwzględnili przeprowadzonej w Polsce w roku 1936 reformy ortografii, co dotyczyło także wielu form fleksyjnych. Między innymi z tych powodów przestano korzystać z tego skądinąd świetnego podręcznika. Próby nowych redakcji nie przywróciły tej książki do życia.

Nowoczesny charakter posiadała natomiast gramatyka Morgana Nilssona, Polsk basgrammatik (1998) opracowana na Uniwersytecie w Göteborgu, jednak sposób prezentowania w niej materiału gramatycznego sprawiał studentom na stadiach początkowych trochę trudności. Dlatego książka raczej była bardziej przydatna nauczycielom niż studiującym. Należy też dodać, że i na Uniwersytecie w Lundzie powstawały pomoce do praktycznej nauki języka polskiego Marii Płoszewskiej-Paulsson i Terho Paulssona.

W latach 90-tych ubiegłego stulecia wzrosło znacznie zainteresowanie językiem polskim w Szwecji i konieczność napisania po szwedzku dydaktycznej gramatyki języka polskiego rosła z każdym rokiem. Wtedy w Instytucie Slawistyki Uniwersytetu Sztokholmskiego opracowałam dostosowane do poszczególnych poziomów nauczania kompendia, jakie były kilkakrotnie wznawiane: Polsk fonetik oraz Polsk grammatik w dwóch częściach: teoria i ćwiczenia oraz Ordbildning – słowotwórstwo. Z czasem ukazało się również w Sztokholmie kompendium do składni – Lek och alvar… Doroty Tubielewicz Mattsson. Opracowania te wydawane były w sztokholmskiej serii podręcznikowej Didactica slavo-baltica.

Wszystkie wspomniane tutaj publikacje z uniwersytetów w Uppsali, w Lundzie, Göteborgu i Sztokholmie wskazują na fakt, że szwedzkie uniwersytety “cierpiały” na brak odpowiednich materiałów do nauki gramatyki języka polskiego szwedzkich studentów. I tutaj Czytelnik mógłby z pewnym powątpiewaniem powiedzieć: Są przecież gramatyki napisane po polsku lub po angielskim, a polska gramatyka jak to gramatyka, niewiele się zmienia. Wszyscy szwedzcy studenci znają angielski, więc po co tworzyć nowe, szwedzkojęzyczne podręczniki dla stosunkowo niewielkiej liczby potencjalnych odbiorców: nauczycieli, studentów, uczniów i innych osób zainteresowanych językiem polskim?

Postaram się możliwie krótko rozwiać te wątpliwości. Aby napisać podręcznik do nauki języka polskiego dla Szwedów, trzeba dobrze znać języki polski i szwedzki, trzeba umieć porównać je ze sobą, poznać ich wewnętrzne struktury i różniące się od siebie systemy, pozwalające na optymalne funkcjonowanie w komunikacji – zarówno w mowie jak i w piśmie. Dopiero wtedy można zdecydować się na wybór odpowiedniej metody prezentacji gramatyki języka polskiego. Poza tym trzeba znać oczekiwania szwedzkiego studenta, który chce mieć jasne, w sposób przystępny i uporządkowany przekazane wiadomości gramatyczne. Wprowadzanie dodatkowo języka angielskiego do polskiej gramatyki stwarzałoby nowe i niepotrzebne utrudnienia, choćby już tylko z uwagi na różnice terminologiczne, problemy z tłumaczeniem słownictwa, zwrotów i idiomów oraz z wyjaśnianiem kwestii gramatycznych. I tutaj zbliżamy się do ważnej kwestii: Jak powinna wyglądać gramatyka dydaktyczna, napisana w celu uczenia języka polskiego Szwedów?

Termin dydaktyka pochodzi z greckiego didasco, co znaczy uczę. Gramatyka opracowana dla potrzeb nauczania wymaga odpowiedniego wyboru zagadnień gramatycznych. Zakres i sposób prezentowania materiału w podręczniku ma za zadanie przekazanie określonych wiadomości i winien również pomagać w opanowaniu umiejętności i sprawności językowych. Oczywiście, chodzi przy tym także o to, aby sposób przedstawienia materiału był jasny i logiczny, słownictwo odpowiednio dobrane, liczne przykłady, rezygnacja z niekoniecznych w komunikacji językowej trudnych wyjątków itd. Stąd wypływa wniosek, że gramatyka dydaktyczna jest czymś innym niż gramatyka opisowa, która zwykle prezentuje cały system danego języka.

Wyraźny charakter dydaktyczny z zastosowaniem metodyki nauczania języka polskiego jako obcego miały opracowane przeze mnie kompendia do nauki gramatyki i fonetyki języka polskiego dla studentów na Uniwersytecie Sztokholmskim, nie były jednak one (bo też nie miały być) całościowym przedstawieniem gramatyki. Bardziej szeroka jest natomiast pod tym względem książka Polsk grammatik M. A. Packalén Parkman i M. Slyk. Ma ona służyć praktycznemu opanowaniu języka polskiego od podstaw i składa się z kilku części: Alfabetet och uttalsregler (Alfabet i zasady wymowy), Formlära (Fleksja: Rzeczownik, Czasownik, Zaimek, Przymiotnik, Przysłówek, Liczebnik, Przyimki…), Syntax (Składnia). Materiał gramatyczny przedstawiony jest w sposób przystępny i przejrzysty, każdy moment gramatyczny zawiera odpowiednio przygotowane tabele i przykłady. Autorki wykorzystują słownictwo podstawowe, przy czym wszystkie polskie wyrazy i zdania są konsekwentnie tłumaczone na szwedzki lub z braku adekwatnych odpowiedników wyjaśniane. Student jest poza tym uwrażliwiany na różnice między polską a szwedzką gramatyką: na stosowanie w polszczyźnie przypadków, różnych form czasu, zdrobnień itd. Cenną częścią publikacji są tzw. “załączniki” tematyczno-gramatyczne: Klockan (Zegar), Veckodagar (Dni tygodnia), Årstider och månader (Pory roku i miesiące) oraz często występujące w języku codziennym zwroty i frazy typu: głupi jak but, obiecywać komuś złote góry, jeść za dwóch, trzymać język za zębami itp.

Polsk grammatik M. A. Packalén Parkman i M. Slyk –  jak autorki wspominają we wstępie do książki – nawiązuje w dużej mierze do ich zajęć ze studentami, do lekcji prowadzonych drogą internetową. Podręcznik jest obszerny, gdyż obejmuje ponad 300 stron. Pod względem graficznym tekst “zawiera sporo światła”, druk nie jest zbity, czcionka dosyć duża i łatwo czytelne tabele, co ułatwia naukę i zostawia studiującemu trochę miejsca na ewentualne notatki. Książka może mieć szerokie zastosowanie: może być wykorzystywana na uniwersytetach i w różnego rodzaju związkach oferujących kursy polskiego, może być także przydatna nauczycielom polonistom w szwedzkich szkołach oraz wszystkim zainteresowanym nauką języka polskiego.

Jest to – summa summarum – świetnie opracowana po szwedzku gramatyka dydaktyczna języka polskiego.

Ewa Teodorowicz-Hellman

A. Packalén Parkman, M. Slyk, Polsk grammatik. Uppsala 2023: Uppsala universitet.