Jest ich wiele. Można je oglądać m.in. w: Tallinie, Tartu, Narvie, Valga, Rakvere, Laiuse, Kalevi-Liiva i Haapsalu. Najwięcej jest ich w Tallinie, stolicy Estonii. Najważniejsza jest tablica poświęcona polskiej łodzi podwodnej ORP „Orzeł”. Tablica ufundowana została w 2 językach: polskim i estońskim i znajduje się przy Muzeum Morskim, przy ul. Pikk 70. Jej polski tekst: „15 września 1939 roku na skutek nacisku Rzeszy Niemieckiej internowany został w Tallinie okręt podwodny polskiej Marynarki Wojennej ORP „ORZEŁ”, dowodzony przez kpt. mar. Jana Grudzińskiego. Rozbrojony okręt w nocy 17/18 września 1939 r. wsławił się brawurową ucieczką do Wielkiej Brytanii, skąd kontynuował walkę na morzu. Wydarzenia te stały się pretekstem do utworzenia na terenie Estonii sowieckich baz wojskowych, a następnie inkorporacji w skład Związku Sowieckiego. W hołdzie bohaterskim marynarzom ORP „ORZEŁ” – rodacy”
Jest też i druga tablica poświęcona temu wydarzeniu. Znajduje się ona w porcie wojskowym (teren zamknięty), obok nabrzeża, gdzie stał i skąd okręt wypłynął. Na tablicy znajduje się następujący tekst: „W Porcie Minowym przycumowany był Polski wojenny okręt podwodny „Orzeł” Internowany 15 września 1939 r. Uciekł 18 września 1939 r.”.
W Tallinie znajduje się również tablica poświęcona Marii Kruszewskiej – żonie gen. J. Laidonera, dowódcy armii estońskiej – z napisem: „Tu w latach. 1923-1940 mieszkała nasza rodaczka Maria z d. Skarbek-Kruszewska, małżonka generała Johana Laidonera, dowódcy Wojsk Estonii w wojnie wyzwoleńczej (1918-1920), męża stanu i dyplomaty. jej pamięci tablicę tę poświęcają. Polacy z Kraju”. W Muzeum gen. Laidonera znajduje się również ekspozycja polska.
W Domu Bractwa Czarnogłowych (Mustpeade Maja) przy ulicy Pikk 26 w Tallinie, na jego frontowej ścianie, wśród rycerzy walczących podczas turnieju oraz postaci zasłużonych dla bractw znajduje się płaskorzeźba króla Zygmunta III Wazy i jego małżonki Anny.
Na tzw. „Poolamägi” (Polskiej Górce), miejscu po cmentarzu katolickim, którego znaczną część stanowiły groby Polaków, przy ul. Staadioni, na drewnianym krzyżu umieszczono tablicę z napisem: „Ofiarom profanacji. 03.11.1990”. Sam cmentarz został zniszczony po II wojnie światowej.
Dalej, przy nabrzeżu portowym stoi zabytkowy lodołamacz „Suur Tõll” zbudowany w roku 1914 w Szczecinie. Wewnątrz jednostki pływającej znajduje się ciekawa ekspozycja. Całość jest filią Muzeum Morskiego.
20 sierpnia 2010 roku, na Placu Wolności w Tallinie, w związku z obchodzonym Rokiem Chopinowskim została odsłonięta ławka Fryderyka Chopina. Znajduje się na niej następujący napis: „Z okazji dwusetnej rocznicy urodzin kompozytora dla miasta Tallina – Ambasada Polska”. W tym samym roku i w tym samym miejscu odsłonięto tam również pomnik – Kamień Solidarności oraz – w Muzeum Wojny tablicę Marszałka J. Piłsudskiego z napisem: „Marszałek Józef Piłsudski ur. 5.12.1867 r., zm. 12.05.1935 r. Jeden z twórców niepodległej Polski. Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz (1918-1922), Szef Sztabu Generalnego (1922-1923), Minister Spraw Wojskowych oraz Generalny, Inspektor Sił Zbrojnych (1926-1935), Premier Rządu (1926-1928, 1930), Przyjaciel Estonii i Narodu estońskiego, Współtwórca polsko-estońskiej współpracy wojskowej, Kawaler najwyższych estońskich odznaczeń:Krzyża Wolności klasy I pierwszego stopnia (1922), Krzyża Wolności klasy III pierwszego stopnia (1925) iOrderu Krzyża z Orłem i Mieczami klasy I (1930).
Liczne Polonica znajdują się również w Tartu (dawnym Dorpacie), położonym w południowej części Estonii. Jest tam m.in. tablica poświęcona pamięci prezydenta Władysława Raczkiewicza wmurowana w budynku Wydziału Prawa Uniwersytetu w Tartu przy ulicy, odsłonięta w dniu 9 lutego 2010 roku z okazji 125 rocznicy jego urodzin – z napisem: „Władysław Raczkiewicz 1939 – 1947 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. 1909 – 1911 Student prawa Uniwersytetu w Tartu.”
W Tartu jest również tablica pamiątkowa poświęcona królowi Stefanowi Batoremu wmurowana w ścianę gmachu Uniwersytetu, odsłonięta w dniu 9 maja 2005 roku. Znajduje się na niej napis: „Stefanowi Batoremu, Królowi Polski i Wielkiemu Księciu Litewskiemu, który po zwycięskiej wojnie z Moskwą o Inflanty (1579 – 1582) obdarzył Tartu w roku 1583 przywilejami oraz nadał mu prawo używania biało-czerwonych barw. Ufundowane przez króla Stefana Batorego Kolegium Jezuickie zapoczątkowało uniwersytecką świetność miasta. W latach 1802 – 1918, będąc siedzibą Alma Mater Dorpatensis, było miejscem studiów i pracy naukowej ponad 2300 Polaków. Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Tallinie Tartu, 3 maja 2005 r.”
Na tamtejszym zaś cmentarzu „Vana Jaani”, na tzw. „Kwaterze Polskiej”, znajduje się miejsce pochówku Polaków zmarłych tam w XVIII i XIX wieku w trakcie odbywania studiów na Uniwersytecie Dorpackim.
Kolejne Polonica znajdują się w miejscowości Laiuse. Jest tam tablica, odsłonięta 19 lipca 2003 roku, w trzech językach: polskim, estońskim i angielskim poświęcona wygranej wojnie z Moskwą. Na tablicy czytamy: Polski okres w Laiuse (1582-1622).Po wygranej wojnie z Moskwą (1579-1582) Rzeczpospolita przejęła Inflanty podejmując trud odbudowy zniszczonych wojną ziem. W roku 1582 zamek w Laiuse stał się siedzibą najdalej na północ wysuniętego starostwa państwa polsko-litewskiego, Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Z inicjatywy starosty Laiuse, Andrzeja Orzechowskiego, zostały odbudowane zabudowania zamku Laiuse. Na podgrodziu ponownie wyrosła osada, w której zamieszkało ponad 200 mieszkańców. Pośrodku osady stał mały drewniany kościółek, naprzeciwko którego mieściła się plebania. Świadczą o tym zachowane dokumenty historyczne – rejestry królewskie. Starostwo w Laiuse obejmowało ziemie obecnych gmin Jõgeva, Torma, Avinurme i Lohusuu. W 1583 roku, po zawarciu rozejmu pomiędzy Rosją i Szwecją, na ziemiach tych na krótko zapanował spokój. W należącej do Polski części Inflant panowało zainteresowanie szybkim przyrostem ludności i chętnie przyjmowano zbiegłych chłopów z północnej, należącej do Szwecji Estonii. Warunki bytowe chłopów pracujących w należących do państwa folwarkach oraz na ziemiach będących w posiadaniu Kościoła Katolickiego były o wiele korzystniejsze niż ich współbraci we włościach prywatnych. Prowadzona przez Szwecję i Polskę w 1600 roku wojna objęła również Inflanty i jesienią tego samego roku wojska szwedzkie okrążyły zamek w Laiuse. Okrążenie trwało 4 tygodnie i dopiero po śmierci ciężko chorego starosty Orzechowskiego, stacjonujący w zamku garnizon skapitulował. Po roku zamek znów znalazł się w rękach Polaków i pozostał siedzibą starostwa do zimy roku 1622, kiedy to Laiuse i całe Inflanty znalazły się pod panowaniem Szwecji. Tablica ta została odsłonięta w dniu 19 lipca 2003 r. podczas Dnia Polskiego obchodzonego na zamku w Laiuse. Organizatorami obchodów była Ambasada Polska w Estonii i władze województwa Jõgeva.
Tablica poświęcona pamięci Marii Kruszewskiej, żonie naczelnego dowódcy Armii Estońskiej gen. Johana Laidonera, znajduje się w Haapsalu. Została uroczyście odsłonięta w dniu 19 lipca 2005 roku na ścianie domu przy ul. Jaama 7, w którym – w latach 1963-1975 – mieszkała Maria Kruszewska. Tablica została ufundowana przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Na tablicy znajduje się napis: Marii Skarbek – Kruszewskiej – Laidoner, małżonce naczelnego dowódcy sił zbrojnych Estonii, która po długiej niewoli w Rosji żyła w tym domu w latach 1963 – 1975. Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Estonii, Urząd Miejski w Haapsalu, Towarzystwo im. Gen. Johana Laidonera.
Na wzgórzu zamkowym, w miejscowości Rakvere, znajduje się pomnik tura, związanego z herbem miasta i legendą. Na postumencie pomnika są napisy w kilku językach – m.in. polskim – przypominającym XVII-wieczną historię miasteczka. Napis polski: 1602-1605 Gród należał do Rzeczypospolitej Obojga Narodów”. W Rakvere znajduje się też druga tablica pamiątkowa poświęcona pamięci prof. historii Stanisława Herbsta. Na wmurowanej w głaz, pamiątkowej tablicy, na znajdującym się w parku kamieniu, odsłoniętym w dniu 17 grudnia 2008 roku wyryto: Profesor historii Stanisław Herbst – 12.07.1907 – Rakvere -24.06.1973 – Warszawa – Eesti on alati mu Südames.
W miasteczku Valga odsłonięto w dniu 15 czerwca 2002 roku tablicę pamiątkowa w trzech językach: polskim, estońskim i węgierskim ufundowana przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Znajduje się na niej napis: W hołdzie Stefanowi Batoremu, Królowi Polski, Wielkiemu Księciu Litewskiemu i Księciu Siedmiogrodu, który w 1584 roku nadał Valdze prawa miejskie.
W Narvie odsłonięto popiersie Fryderyka Chopina, dłuta Karola Badyna, ufundowane przez miłośnika muzyki Chopina i głównego sponsora Konkursu Chopinowskiego dla Młodych Pianistów w Narvie, pana Mirosława Pieńkowskiego w roku 2008, przekazane tamtejszej szkole muzycznej.
Ostatnie, znane mi miejsca pamięci związane z Polską i Polakami w Estonii, znajduje się w miejscowości Kalevi-Liiva. Jest to miejsce martyrologii obywateli Polski, Czechosłowacji i Niemiec narodowości żydowskiej. W latach 1942-1943 rozstrzelano tam prawie 6 tys. osób, a w 60 rocznicę tych wydarzeń,10 maja 2002, odsłonięto tablicę informacyjną w języku estońskim i angielskim.
Tekst i zdjęcia: Leszek Wątróbski
