Josip Broz Tito urodził się w dzisiejszej Chorwacji w roku 1892, w małej i biednej wiosce Kumrovcu położonej blisko granicy z Słowenią. Był przez 35 lat przywódcą Socjalistycznej Federalnej Republiki Jugosławii. Podczas II wojny światowej Tito zorganizował antyfaszystowski ruch oporu znany jako Partyzanci Jugosławii. Był założycielskim członkiem Kominformu a następnie, opierając się sowieckim wpływom, stał się jednym z założycieli i promotorów ruchu państw niezaangażowanych. Zmarł w roku 1980 w Lublanie – stolicy dzisiejszej Słowenii.

Był siódmym dzieckiem Franjo i Mariji Broz. Jego ojciec był Chorwatem a matka Marija Słowenką. Wczesne lata życia spędził z dziadkami w Podsredie. Następnie rozpoczął naukę w szkole podstawowej w Kumrovcu, której nie ukończył – nie dostał się bowiem do drugiej klasy.

W roku 1907 zaczął pracować jako mechanik-praktykant w Sisaku. Tam zaangażował się w ruch robotniczy. Trzy lata później dołączył do związku pracowników metalurgicznych oraz do Socjaldemokratycznej Partii Chorwacji i Słowenii.  I wojnę światową spędził w wojsku austro-węgierskim. Dostał się następnie do rosyjskiej niewoli – do obozu pracy na Uralu, gdzie więźniowie wybrali go na swojego przywódcę. W lutym roku 1917 zbuntowani robotnicy zlikwidowali obóz. Uwolniony Josip Broz dołączył wówczas do grupy bolszewików.

W kwietniu roku 1917 został ponownie aresztowany, ale zdołał uciec do Sankt Petersburga i uczestniczył tam w demonstracjach 16-17 lipca 1917 roku. Następnie ukrywał się w rosyjskiej rodzinie, gdzie poznał i poślubił Pelagię Biełousową. Wstąpił do Czerwonej Gwardii w Omsku. Wiosną 1918 starał się o członkostwo w Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików). W czerwcu roku 1918 zatrudnił się jako mechanik w okolicach Omska. W styczniu 1920 wraz z rodziną wyruszył w podróż do stron ojczystych, na terytorium Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, późniejszej Jugosławii.

Po powrocie Josip Broz wstąpił do Komunistycznej Partii Jugosławii, której wpływy na życie polityczne kraju bardzo szybko wzrastały. W roku 1925 Broz przeprowadził się do Kraljevicy gdzie znalazł pracę w stoczni. Został tam wybrany przywódcą związku zawodowego i w roku 1926 stanął na czele strajku stoczniowców. Za udział w strajku został zwolniony i przeprowadził się do Belgradu, a stamtąd do Zagrzebia, gdzie mianowano go sekretarzem Związku Pracowników Przemysłu Metalurgicznego Chorwacji.

W 1934 wszedł w skład Biura Politycznego Centralnego Komitetu Komunistycznej Partii Jugosławii. Od tego czasu nosił pseudonim ”Tito”. Rok później wyemigrował do wyemigrował do Związku Radzieckiego. Był członkiem Wszechrosyjskiej Komunistycznej Partii i radzieckiego NKWD. W roku 1937 Stalin zamordował w Moskwie sekretarza generalnego KPJ Milana Gorkica. Stanowisko po nim objął Tito i szybko powrócił do kraju. Jako sekretarz generalny wiernie wypełniał wskazania polityczne Kominternu.

W kwietniu 1941 roku niemieckie, włoskie i węgierskie siły zaatakowały Jugosławię i w ciągu kilkunastu dni zajęły całe państwo. Kilka dni później Jugosławia skapitulowała. Od kwietnia też zajął się formowaniem komunistycznego ruchu oporu. Tito od początku odgrywał tam rolę przywódczą. Jego partyzanci musieli rywalizować z silniejszymi królewskimi wojskami jugosłowiańskimi dowodzonymi przez gen. D. Mihailovića zwane inaczej Czetnikami. Wojska te cieszyły się poparciem Wielkiej Brytanii, USA i jugosłowiańskiego rządu na wygnaniu króla Piotra II.

Komunistyczny ruch partyzancki zaczął wkrótce osiągać sukcesy i stopniowo zaczął wyzwalać terytorium Jugosławii. Na wyzwolonych terenach partyzanci organizowali komitety ludowe, które miały działać jako rządy cywilne. Tito był najbardziej znanym przywódcą Antyfaszystowskiej Rady Narodowego Wyzwolenia Jugosławii – AVNOJ. 4 grudnia 1943 roku, mimo że większa część kraju znajdowała się ciągle pod okupacją, Broz proklamował tymczasowy demokratyczny rząd Jugosławii.

Pod naciskiem Stalina alianccy przywódcy zaprzestali popierać Czetników. Król Jugosławii Piotr II, prezydent Franklin Roosevelt i premier Winston Churchill dołączyli do radzieckiego dyktatora Józefa Stalina w oficjalnym uznaniu Tity i jego partyzantów na konferencji w Teheranie.

Król Piotr II poszukiwał kompromisu z rosnącymi w siłę komunistami. Pod koniec roku 1944 jego zwolennicy i komuniści zawarli ugodę. Jej wyrazem był pakt zwany także Porozumieniem Tito-Subašić.

Pomimo powołania, w marcu roku 1945, rządu koalicyjnego, którego premierem został Tito, a ministrem spraw zagranicznych Šubšić, polityka króla nie udaremniła przejęcia władzy przez komunistów. Ostatecznie został on pozbawiony władzy i zdetronizowany przez zdominowaną przez komunistów Skupsztinę. W listopadzie roku 1945 proklamowano Federacyjną Ludową Republikę Jugosławii, a Šubašić i inni politycy związani z królem podali się wówczas do dymisji.

Powojenne rozliczenia z kolaborantami przybrały wielkie rozmiary, tak że ofiarą czystek padali także ludzie niewinni. Likwidowani byli członkowie Ustaszy, Chorwaccy Strażnicy Domu, Słoweńscy Strażnicy Domu oraz Serbscy Strażnicy Państwa  i inni przeciwnicy komunistów.

W roku 1948 przywódca Jugosławii zmotywowany chęcią stworzenia silnej i niezależnej gospodarki sprzeciwił się Stalinowi. Spowodowało to było wykluczenie Jugosłowiańskiej Partii Komunistycznej z Kominformu. Negowanie radzieckiego przywództwa przyniosło Ticie duży rozgłos na świecie, ale również zapoczątkowało okres niestabilności.

W czerwcu roku 1950 Zgromadzenie Narodowe poparło istotną ustawę o „samo zarządzaniu”, które zostało uznane za podstawę całego porządku społeczno-gospodarczego kraju.

Po śmierci Stalina Tito dążył do normalizacji stosunków z ZSRR. W roku 1955 Nikita Chruszczow i Nikołaj Bułganin, w czasie wizyty w Belgradzie, odcięli się od błędnej polityki Stalina wobec Jugosławii. Jednak już w latach sześćdziesiątych stosunki między ZSRR a Jugosławią po raz kolejny pogorszyły się.

Pod przywództwem Tity Jugosławia stała się członkiem-założycielem Ruchu państw niezaangażowanych. Ich działalność, zwana także Inicjatywą Pięciu, poprawiła jugosłowiańską pozycję polityczną w świecie i przyczyniła się do zbliżenia między krajami trzeciego świata.

W styczniu 1967 Jugosławia stała się pierwszym krajem komunistycznym, który szeroko otworzył swoje granice dla cudzoziemców i zniósł wizy. Zaletą rządów Tity, w oczach Zachodu, było tłumienie działalności nacjonalistycznej i utrzymanie jedności kraju. Jedność ta była wiele razy wystawiana na próbę, szczególnie podczas tak zwanej Chorwackiej Wiosny. W 1974 przyjęto nową konstytucję, a Josip Broz Tito został dożywotnim prezydentem SFRJ. Po zmianie konstytucji, Tito coraz bardziej przejmował rolę męża stanu. Jego bezpośredni udział w polityce wewnętrznej malał.

W styczniu roku 1980 Tito trafił do kliniki w Lublanie z problemami krążenia w nogach. Wkrótce potem amputowano mu lewą nogę. Zmarł 4 maja 1980 roku.

Jugosławia to państwo niezwykłe, które w znacznej części samo wyzwoliło się z niewoli hitlerowskiej. Silna Narodowa Armia Wyzwolenia Jugosławii była jedyną regularną armią w Europie, która powstała na bazie sił partyzanckich. Wyzwalanie terytorium kraju odbywało się jednocześnie przez Rosjan i armię jugosłowiańską.

Jugosławia rozpoczęła własną drogę do socjalizmu. Tam Rosjanie bali się interweniować zbrojnie jak później na Węgrzech czy w Czechosłowacji. Tito miał przecież własną, doświadczoną i dobrze uzbrojoną armię.

Oderwanie się Jugosławii od obozu socjalistycznego zaowocowało wzrostem prestiżu międzynarodowego, a także wzrostem ekonomicznym opartym na samorządności przedsiębiorstw i decentralizacji władzy na szczeblu lokalnym.

W czerwcu roku 1991 Chorwacja i Słowenia ogłosiły niepodległość. W tym samym miesiącu zdominowana przez Serbów armia federalna zaatakowała Słowenię. Wojna w tej najbardziej wysuniętej na zachód republice Jugosławii trwała 10 dni. Po wycofaniu się armii jugosłowiańskiej ze Słowenii wojna przeniosła się do Chorwacji, gdzie trwała do początku roku 1992. Ogłoszenie kolejnych deklaracji niepodległości przez Bośnię i Hercegowinę  i Macedonię doprowadziło do rozpadu Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii. Nie znaczy to jednak, że „kocioł bałkański”. Napięcia w tym rejonie Europy są nadal silne.

Opracowanie i zdjęcia: Leszek Wątróbski