W 2013 roku cerkiew w Smolniku została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Włączona ona została jednocześnie do podkarpackiego Szlaku Architektury Drewnianej. Pierwsza wzmianka historyczna o istnieniu prawosławnej cerkwi w Smolniku, pochodzi z rejestru poborowego ziemi sanockiej z 1589 roku.

Przypuszcza się, że drewniana świątynia mogła być zbudowana wraz z powstawaniem wsi, czyli po roku 1530. Cerkiew ta uległa najprawdopodobniej pożarowi lub powodzi, ponieważ struktura kamienna z jednej strony cerkwi jest w stanie gorszym. Cerkiew została spalona w październiku 1672 roku, najprawdopodobniej w wyniku najazdu oddziałów mongolskich. Po 1672 roku wzniesiono tutaj kolejną cerkiew, również drewnianą, w nieco innej lokalizacji, mającej zapewnić lepszą ochronę przed wszelkimi najazdami.

Budowa nowej świątyni zakończona została oficjalnie dnia 1 sierpnia 1791 roku. Całe wyposażenie starej świątyni zostało przeniesione do nowej cerkwi. Pierwszym parochem cerkwi z 1791 roku, był Daniel Hryniewiecki.

Pierwszy gruntowny remont cerkwi został przeprowadzony w 1921 roku przy znacznym wsparciu finansowym miejscowej ludności. Nastąpiła wówczas wymiana dachu gontowego na blaszany oraz dokonano renowacji ikonostasu. Funkcję parafialnej świątyni greckokatolickiej pełniła cerkiew do 1951 roku, kiedy to Smolnik powrócił do granic Polski, zaś miejscowa ludność została wysiedlona do USRR. Opuszczona świątynia wraz z cerkiewnym cmentarzem była często dewastowana i rozgrabiana, zamieniona na magazyny i spichlerze. W latach 1969-1970 przeprowadzono tutaj podstawowe prace remontowe. Zaś w dniu 6 marca 1969 roku została wpisana do rejestru zabytków, co miało sprzyjać możliwości udzielenia pomocy finansowej od władz państwowych na kolejne remonty. Część wyposażenia cerkwi w Smolniku, została zakwalifikowana do przeniesienia do składnic pocerkiewnych w Łańcucie.

Generalny remont świątyni został przeprowadzony w latach 2004-05. W 2009 roku, rozpoczęto prace konserwatorskie polichromii znajdujących się na ścianach i w kopule prezbiterium, a także wykonano aranżację prezbiterium. Na przycerkiewnym cmentarzu, który był niejednokrotnie dewastowany, zachowało się tylko kilka nagrobków. Nagrobki te w miarę możliwości poprawiono, aby nie uległy one całkowitemu zniszczeniu.

Cerkiew w Smolniku reprezentuje typ budowli bojkowskiej. Typ architektoniczny cerkwi bojkowskiej jest trójdzielny z podziałem na przedsionek cerkiewny czyli tak zwany babiniec, nawę oraz prezbiterium. Wszystkie te komponenty osiągają w cerkwiach bojkowskich zbliżone rozmiar, a ich kilkakrotnie łamane dachy są wykończone ośmiobocznymi lub czworobocznymi kopułami. Dzwonnice cerkiewne na ogół są konstrukcjami wolno stojącymi, rzadko pojawia się wieża usytuowana nad babińcem. Cerkiew bojkowska to na ogół budowla drewniana, tak zwana ciepła. Jest to dzisiaj jedyny zachowany obiekt sakralny tego typu w Bieszczadach i jeden z trzech w całym kraju. Wszystkie części budynku wieńczą cebulaste kopułki z krzyżami na szczycie namiotowych dachów. Całość okala piękny okap.

Ikonostas cerkiewny znajdujący się w Smolniku został w większej części zniszczony po 1951 roku. Jedynym elementem oryginalnego wyglądu cerkwi jest fragment polichromii przedstawiający kotarę podtrzymywaną przez anioły oraz puste kartusze, w których pierwotnie znajdowały się postacie proroków starotestamentowych. Ikony zaśnięcia Bogurodzicy i Hodigitria, datowane są na 1547 rok, co jest prawdziwą perłą wspomnianej świątyni.

Ewa Michałowska-Walkiewicz

Foto: Wikipedia

Foto2: Ewa Michałowska-Walkiewicz