”W hołdzie wielkiemu idealizmowi, błyskotliwej wyobraźni i duchowej przenikliwości, które wyróżniają jej utwory”. Tak brzmiało uzasadnienie  Akademii Szwedzkiej, która w 1909 roku przyznała Selmie Lagerlöf literackiego Nobla.

Członek jury Klaus Annerstedt zauważył, iż Lagerlöf łączyła w swej twórczości ”czystość i prostotę języka, piękno stylu i bogactwo wyobraźni z siłą etyczną i głębią uczuć religijnych”. Swój noblowski wykład pisarka wygłosiła w formie krótkiego fantastycznego opowiadania, w którym spotyka się ze swoim nieżyjącym ojcem i razem dyskutują o Nagrodzie Nobla.

Selma Ottilia Lovisa Lagerlöf pochodziła z rodziny szlacheckiej, z którą spokrewnieni byli tacy szwedzcy pisarze jak Geijer czy Tegnér. Urodziła się 20 listopada 1858 roku pałacu Marbacka w Värmland z daleka od wielkich wydarzeń i głównych prądów epoki. W wieku trzech lat zachorowała na paraliż dziecięcy, z powodu którego przez rok nie mogła chodzić, i do końca życia kulała. Nie mogąc się bawić tak jak inne dziewczynki, pozostawała całe dnie pod opieką babci, która opowiadała jej podania o dawnych domach szlacheckich oraz sagi i legendy skandynawskie.

Selma wyrastała w kulcie europejskiego i szwedzkiego romantyzmu, pisała wiersze i marzyła o tym, żeby zostać nauczycielką. W 1882 roku zakończyła seminarium nauczycielskie w Sztokholmie, by podjąć wkrótce pracę w gimnazjum żeńskim w Landskronie i pracowała w tym zawodzie do około roku 1895. W tym czasie popularność zdobyła jej pierwsza książka Gösta Berling. Od roku 1897 utrzymywała się wyłącznie z pisarstwa, odnosząc ogromne sukcesy.

Swe pierwsze próby literackie ogłaszała w czasopismach literackich. W 1882 r. przeżyła podwójną stratę: najpierw zmarł jej ojciec, później rodzina z powodu długów zmuszona była sprzedać dworek w Mårbacka. Pod wpływem tego drugiego wydarzenia Lagerlöf rozpoczęła pisanie powieści z myślą o tym, by oddać w niej klimat duchowy życia w dawnych dworkach. Pierwsze rozdziały utworu przesłała na konkurs literacki zorganizowany przez czasopismo ”Idun”. Nie dość, że zajęła pierwsze miejsce, to otrzymała jeszcze propozycję wydania książki. W ten sposób w 1891 r. pojawiła się powieść Gösta Berling, łącząca realistyczną obserwację ze światem snu i baśni. Opowiadała ona o przygodach młodego pastora, pozbawionego urzędu na skutek niewłaściwego trybu życia. Romantyczna stylistyka i sięgnięcie do postaci bohatera byronicznego obce były panującemu wówczas w literaturze szwedzkiej naturalizmowi i początko-wo utwór przyjęty został bardzo chłodno. Sytuacja zmieniła się dopiero po entuzjastycznej recenzji, jaką napisał na jego temat wybitny krytyk i myśliciel duński Georg Brandes. Dostrzegł on w powieści wyraz tendencji neoromantycznych w literaturze skandynawskiej, które zaowocowały powstaniem nowego kierunku – realizmu fantastycznego – którego Selma Lagerlöf okazała się główną przedstawicielką.

W 1894 roku wydała zbiór nowel Związki niewidzialne, za który otrzymała stypendium od króla Oskara II, dzięki czemu mogła porzucić posadę nauczycielki i całkowicie poświęcić się pracy literackiej. W 1897 razem ze swoją przyjaciółką, pisarką Sophie Elkan, udała się w podróż na Sycylię, z której przywiozła materiał do wydanej rok później powieści Dziwy Antychrysta, będącej zgrabną satyrą na socjalizm. Następnie w latach 1899-1900 wyjechała na Bliski Wschód, podążając tropem czterdziestu szwedzkich chłopów z prowincji Dalarna, którzy w 1896 r. wyemigrowali do Ziemi Świętej, by oczekiwać tam ponownego przyjścia Jezusa Chrystusa. Im właśnie poświęciła swój kolejny utwór, klasyczny epos Jeruzalem (1901). Wielką popularność, zwłaszcza w krajach katolickich, przyniosły pisarce wydane w 1903 r. Legendy Chrystusowe, w których zawarła ona swoje, bliskie mistycyzmowi, poglądy na religię. Wielu czytelników zdobyła opublikowana rok później powieść grozy Skarby pana Arnego. Dzięki honorariom z książek Lagerlöf w 1904 roku odkupić mogła swój dworek w Mårbacka. W tym samym roku otrzymała Złoty Medal Akademii Szwedzkiej.

W 1906 r. ukazała się jej najpoczytniejsza książka, przeznaczona głównie dla dzieci: Cudowna podróż. Zamierzona początkowo jako podręcznik do nauki geografii Szwecji, szybko przekształciła się w utrzymaną w duchu baśni ludowych powieść, gdzie realistyczne obserwacje przeplatają się ze zdarzeniami fantastycznymi. Podobną metodę pisarską Lagerlöf zastosowała w kolejnej powieści dla dzieci Dziewczynka z fermy na błotach (1907).

W 1909 roku Selmę Lagerlöf wyróżniono literacką Nagrodą Nobla ”w hołdzie wielkiemu idealizmowi, błyskotliwej wyobraźni i duchowej przenikliwości, które wyróżniają jej utwory”.

W 1911 roku Lagerlöf opublikowała powieść Ojczyzna Liljekrony, poświęconą rodzinnej prowincji Värmland, a w 1914 powieść psychologiczną Cesarz Portugalii. W tym samym roku jako pierwsza kobieta została członkiem Akademii Szwedzkiej.

Popierała ruchy feministyczne, a po wybuchu I wojny światowej – pacyfistyczne, czemu dała wyraz w powieści Podrzutek (1918). Po 1918 r.  tempo jej pracy pisarskiej znacznie spadło. Przez cały niemal okres międzywojenny pracowała nad wielkim cyklem powieściowym, przedstawiającym dzieje rodziny Löwenskőldów. W jego ramach ukazała się trylogia: Pierścień generała (1925), Charlotta Löwensköld (1925) i Anna Svard (1928). Pozostałych części Lagerlöf nigdy nie ukończyła.

W hitlerowskich Niemczech przedstawiana była jako ”nordycka poetka”, mimo że rządu faszystowskiego nigdy nie popierała. Pomogła uciec z Niemiec wielu literatom i działaczom kulturalnym. Uratowała między innymi przed obozem koncentracyjnym poetkę Nelly Sachs (późniejszą laureatkę Nagrody Nobla), której pomogła uzyskać wizę szwedzką. Po wybuchu wojny radziecko-fińskiej podarowała swój złoty medal noblowski Szwedzkiemu Narodowemu Funduszowi Pomocy Finlandii, aby pomóc mu w zdobyciu pieniędzy na walkę z nazistami. Rząd fiński był tak poruszony gestem, że zdobył pieniądze innymi metodami i zwrócił jej medal.

Selma Lagerlöf z Sophią.

Była bliską przyjaciółką Sophie Elkan. Zachowana korespondencja między nimi nie pozostawia wątpliwości, że ich związek miał charakter homoseksualny.

Selma Lagerlöf mieszkała w Sunne, gdzie znajdują się obecnie dwa hotele z jej nazwiskiem. W jej domu znajduje się muzeum.

Zmarła 16 marca 1940 roku mając 81 lat w swoim starym domu rodzinnym. Na jej utworach wychowało się całe pokolenie tych, którzy na początku XX wieku byli dziećmi, m.in. Czesław Miłosz czy szwedzki kompozytor Hugo Alfen, który stwierdził: ”czytać Lagerlöf to to samo, co siedzieć w półmroku hiszpańskiej katedry, kiedy nie wiesz, czy wszystko to dzieje się we śnie czy na jawie, ale całym jestestwem czujesz, że znajdujesz się na świętej ziemi”.

(opr. St.S)