Miasto Skarżysko-Kamienna, położone jest w centralnej Polsce, nad rzeką Kamienną oraz jej dopływami Kamionką, Bernatką i Oleśnicą. Leży ono na pograniczu Płaskowyżu Suchedniowskiego i Garbu Gielniowskiego, czyli jednym słowem na północnym obrzeżu Gór Świętokrzyskich.
Mówiąc o historii tego miasta, nie sposób nie wspomnieć o dokonaniach naszych przodków, które położyły solidny grunt w jego rozwój. Dzieje Kamiennej, jako osady mają swój początek w wiekach średnich, kiedy to osada ta stanowiła własność jednego z książąt dzielnicowych. Najstarszą dzielnicą późniejszego miasta Skarżyska, jest Milica. W dawnych dokumentach, wymieniona ona jest jako Milica-wieś, którą to Książę Kazimierz Sprawiedliwy podarował zakonowi Joanitów z Zagościa, jako dar wotywny. Ten akt nadania ziemi klasztorowi miał miejsce w 1173 roku. Pięć lat później natomiast, odbył się zjazd książęcy, na którym dokonał się podział skarżyskich włości na własność księcia Odrowąża oraz na własność klasztorną. Na wspomnianych gruntach klasztornych, powstała osada Klasztorna, na której początkowo mieszkały osoby usługujące opatowi zakonu. Z czasem jednak rozrosła się ona i mieszkały w niej całe rodziny parające się różnymi zawodami, nie koniecznie pozostającymi na usługach zakonu. Wspomniana osada Klasztorna, przekształciła się z biegiem lat w obecną dzielnicę miasta, Skarżysko- Kościelne, która w połowie XV stulecia, była podarowana klasztorowi cystersów. Zakon ten sprowadził do pobliskiego Wąchocka biskup krakowski Gedeon, aby prowadził on wszechpotężną akcję ewangelizacyjną mieszkańców tego miasta. Pierwsze zapiski historyczne na ten temat sporządzał Jan Długosz, a mianowicie pisał on o daninach, które musiała ludność czeladna oddawać zakonowi raz w miesiącu w postaci 30 jaj, 2 kogutów, 2 serów, 8 korców owsa i 4 korców jęczmienia. Z czasem jednak, zakonnicy klasztorni nakładali coraz to większe daniny na ludność. Chłopi byli zobligowani do oddania na rzecz cystersów co dziesiątą część snopową, a także ósmą część konopną swoich corocznych plonów. Gdy zaś ktoś nie mógł złożyć zakonowi takiego datku, powinien zapłacić mu 8 grzywien rocznego dochodu. Ludność z czasem musiała oddawać na rzecz zakonu całe swoje mienie zarówno w postaci ziemi, jak też i majątku ruchomego. W ten sposób cystersi byli właścicielami 25 wsi, o czym świadczą zapiski z końca XVI wieku. Przełomowym momentem rozwoju miasta, była budowa i oddanie do użytku w roku 1883, linii kolei żelaznej, łączącej początkowo nasze miasto z Dęblinem i Śląskiem.
Większego znaczenia osada Kamienna nabrała dopiero z chwilą, gdy w 1885 roku nastąpiło uroczyste uruchomienie linii kolejowej iwanogrodzko-dąbrowskiej, która w Kamiennej rozgałęziała się na wschód do Ostrowca i Bodzechowa, a na zachód do Koluszek. Zbudowano w związku z tym stację kolejową II klasy, podczas gdy Kielce i Radom miały stacje klasy III. Stacja nosiła początkowo nazwę „Bzin”, choć zlokalizowana była ona na terytorium Kamiennej. Bzin, późniejsza dzielnica miasta, zapisała się w kartach historii Skarżyska poprzez usytuowanie na jej terenie fabryki żelaza z wielkim piecem i fryszerką. Wybudowanie na terenie osady dworca kolejowego spowodowało m.in. powstanie kilku średnich i małych zakładów przemysłowych. W 1905 roku, osada Kamienna powiększona została o sąsiednie wsie: Doliska, Zaporęba, Posadaj, Szczepanów, a także Nowy Bzin, co spowodowało, że mogła ona nosić już miano gminy. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, wybrano nowych radnych gminy Kamienna, a jej wójtem rada wybrała Antoniego Biernackiego, który swój urząd piastował oficjalnie do 31 grudnia 1922 roku z tym, że od 22 sierpnia tegoż roku do wyboru władz miejskich obowiązki wójta wykonywał Teofil Garbacz. Po okresie I wojny światowej, nastąpił odczuwalny ekonomiczny i polityczny rozwój gminy, co pobudziło mieszkańców Kamiennej do rozpoczęcia starań o nadanie praw miejskich. Na lata 80-te XIX stulecia, przypada powstanie jednego z większych zakładów w mieście, nazwanych Odlewnią Żeliwa i Emaliernią „Kamienna”. Właścicielem tegoż przedsiębiorstwa, był Jan Witwicki, a ten zakład pracy funkcjonował w Skarżysku ponad 100 lat. Na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów, podpisanego przez premiera generała Władysława Sikorskiego, nadano z dniem 1 stycznia 1923 roku prawa miejskie gminie Kamienna.
W roku 1922 centralne władze państwowe zadecydowały o wybudowaniu w Skarżysku-Kamiennej wielkiego zakładu zbrojeniowego o nazwie „Państwowa Fabryka Amunicji”. Rok 1924 to okres uruchomienia tej fabryki, której rozwój ściśle łączył się przez dziesięciolecia z rozwojem miasta i miał istotny wpływ na jego gospodarkę. Cały kompleks zbrojeniowy obejmował oprócz wspomnianej Fabryki Amunicji, Wytwórnię Węgla Aktywowanego i Zakład Chemiczny zwany potocznie Elaboracją, zajmujący się napełnianiem nabojów i pocisków
Łącznie z budową tych zakładów tworzących miejsca pracy dla tysięcy rąk ludzkich, rozpoczął się dynamiczny rozwój miasta, polegający na budowie nowych osiedli mieszkalnych dla robotników i kadry inżynierskiej PFA. Od 1928 roku, zatwierdzono obecną nazwę miasta Skarżysko-Kamienna. W tym samym roku utworzono też, z siedzibą w Skarżysku-Kamiennej, Zakłady Energetyczne Okręgu Radomsko-Kieleckiego. W latach okupacji niemieckiej, Skarżysko było jednym z głównych w kraju źródeł zaopatrzenia w broń i amunicję żołnierzy Polski Podziemnej, a zwłaszcza okolicznych oddziałów partyzanckich, którymi dowodzili między innymi Ponury, Nurt i Szary. Jak czytamy w zapiskach historycznych Tomasza Świerczyńskiego, w skarżyskim mieszkaniu na ulicy Kościuszki, należącym do dentystki pani Gąsiewiczowej, zbierali się emisariusze z krakowskich oddziałów sabotażowo – konspiracyjnych Organizacji Orła Białego. W ten sposób, powstała skarżyska filia tego ugrupowania, która podejmowała śmiałe działania zbrojne, kierowane przeciwko okupantowi. Niestety już w pierwszych dniach lutego 1940 roku, radomski oddział Gestapo dokonał pierwszych aresztowań członków wspomnianej organizacji, która od tego czasu, swoje ruchy konspiracyjne, skonsolidowała ze skarżyskim harcerstwem. W ciągu kilku miesięcy Niemcy zdekonspirowali tajne ugrupowania sabotażowe i w dzielnicy Bór rozstrzelano około 360 członków. Aby z tym faktem, nie umarł duch narodu polskiego, w Skarżysku powołano inne współdziałające ze sobą organizacje konspiracyjne. Do takich grup konspiracyjno-dywersyjnych należała też, grupa Muszkieterzy, Komenda Obrońców Polski, Narodowa Organizacja Wojskowa i Polska Niepodległa.
W dniu 28 stycznia przybywa do Skarżyska oddział SS i zajmuje Szkołę Powszechną Nr. 1. Od 11 lutego zaczyna działać w szkole „sąd” policyjny, składający się 3 SS-manów. W dniach 12, 13, 14 lutego, wywieziono na Bór i tam rozstrzelano łącznie 360 osób, wśród nich wielu harcerzy. W dniu 16 lutego aresztowano burmistrza Tadkowskiego i jego zastępcę pana Maciejewskiego. Zostali oni rozstrzelani w Radomiu. W dniu 29 czerwca dokonano w Skarżysku największego masowego mordu na Kielecczyźnie. Rozstrzelano w lesie na Brzasku 760 osób.
Powstaje obóz pracy przy zakładach „Hasag” (PFA). Obóz pochłonął około 35 000 istnień ludzkich. 20.05 powstanie getta żydowskiego (ponad 3 tys. osób). W ZEORK-u powstaje placówka Armii Krajowej.
Z inicjatywy Ignacego Narbutta na terenie Skarżyska powstaje oddział Gwardii Ludowej, ale działał krótko i zostaje rozbity przez Niemców pod Zalezianką. Władze hitlerowskie adaptowały budynek liceum Słowackiego dla potrzeb szpitala wojskowego. W dniu 18 czerwca przywieziono z aresztu ze Starachowic 22 osoby i rozstrzelano je na Baranowskiej Górze. W końcu roku grupa Armii Krajowej wykonuje wyrok na kilku hitlerowcach w kasynie przy hotelu fabryki „Hasag”. Od tego roku skarżyska organizacja Armii Krajowej stanowiła podobwód o kryptonimie „Morwa”. Pierwszym komendantem został por. Stanisław Ciaś.
Ludność żydowską przewieziono do obozu zagłady w Treblince, gdzie została zagazowana. Po roku 1945 następowała odbudowa przemysłu, dalszy jego rozwój i budowa nowych zakładów. Powstawały głównie zakłady wytwórcze w formie spółdzielni, tzw. przemysłu terenowego i zakładów komunalnych. W sposób dynamiczny rosła też produkcja i zatrudnienie w byłej PFA, która wówczas nosiła nazwę Zakładów Metalowych „MESKO”. Znaczący rozwój przemysłu w Skarżysku-Kamiennej następuje po roku 1956. Uruchomiono wtedy Fabrykę Obuwia, a w latach 1966-1968 zelektryfikowano węzeł PKP. Lata 70-te to dalsza rozbudowa i modernizacja przemysłu w mieście. Utworzono Kombinat Budowlany, powstało też nowe osiedle mieszkaniowe „Przydworcowe”, a całe miasto nosiło miano Cudu Gospodarczego. Zmiany ustrojowe i gospodarcze miasta, w ostatniej dekadzie lat 90, miały istotne znaczenie dla potencjału gospodarczego naszego miasta. W zaistniałych uwarunkowaniach gospodarczych nie wszystkie firmy potrafiły sprostać nowym wymaganiom. W początkach wymienionego okresu, wyraźnie wzrosło bezrobocie, jednocześnie uwolniona została inicjatywa prywatna ludzi, która spowodowała szybki rozwój handlu i niektórych usług oraz małych przedsiębiorstw. W Skarżysku-Kamiennej, na przestrzeni 10 lat odnotowujemy stały wzrost liczby podmiotów gospodarczych w sektorze prywatnym. Obecnie działa 4 615 firm, których głównymi obszarami działalności gospodarczej są: handel i naprawy 2056 firm (44,5%), przetwórstwo przemysłowe 470 firm (10,2%), budownictwo 394 firmy (8,5%), transport, gospodarka magazynowa i łączność 338 firm (7,3%), obsługa nieruchomości i firm 530 podmiotów (11,5%), hotele i restauracje 115 (2,5%), pośrednictwo finansowe 216 firm (4,7%), pozostałe działy – 496 firm (10,7%). W 2002 roku została utworzona Skarżyska Strefa Gospodarcza. Obejmuje ona tereny poprzemysłowe Zakładów Metalowych „MESKO” S.A., a oferowane tereny i hale będące jej własnością, stanowią Podstrefę Starachowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Strefa zapewnia przyszłym inwestorom w zamian za stworzone nowe miejsca pracy stosowne preferencje i ulgi podatkowe. Pozytywnym zjawiskiem ostatnich 4 lat, jest widoczne zainteresowanie miastem ze strony firm zagranicznych. Największych inwestycji z udziałem kapitału zagranicznego dokonano w gospodarce komunalnej (kapitał niemiecki), w handlu (kapitał niemiecki, brytyjski, portugalski), w branży dystrybucji paliw (kapitał brytyjski i niemiecki) oraz w przemyśle (kapitał amerykański i izraelski). Miasto Skarżysko-Kamienna dzięki dogodnemu położeniu, przewidywalnym i stabilnym warunkom prowadzenia działalności gospodarczej, wzrostowi nakładów na infrastrukturę otoczenia biznesu, ulgom podatkowym dla pracodawców, jest dobrym miejscem do inwestowania. Potwierdzeniem tego jest wyróżnienie Skarżyska-Kamiennej w IV i V edycji konkursu ”Gmina Fair Play” tytułem i certyfikatem ”Gmina Fair Play – Certfikowana Lokalizacja Inwestycji 2005 i 2006”.
Ewa Michałowska-Walkiewicz
12
